Меню
6+

Сайт «Кюре»

07.02.2022 09:23 Понедельник
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Милли культурада дерин гел турди

Бажарагълу алим, критик, литературовед ва драматург Гьажибег Гьажибегов чи арадай яратмишунри цуьк ахъайнавай чIавуз акъатнатIани, ада лезгийрин милли культурада дерин гел туна.

Лезгийрин литературный чIал хкягъун, вичин хайи халкьдиз ва табасаранриз цIийи кхьинар яратмишун, печатдин органар кардик кутун, халкьдин сивин яратмишунар ва къадим вахтарин эдебиятдин ирс кIватI хъувун, Етим Эминанни СтIал Сулейманан уьмуьр ва яратмишунар ахтармишун, абурун жавагьирар хьтин эсерар къайдада туна печатдиз акъудун, лезгийрин журналистика арадал гъун – ибур вири Гьажибег Гьажибе-гован гьуьрметлу тIварунихъ галаз алакъалу я.

ЧIехи алимди лезги чIалай ва литературадай школа патал хейлин учебникар, хрестоматияр кхьенай. Ам гьакI лезги театрди эцигай ва кьилди ктабар яз чапдай акъатай кьве тамашадин авторни хьанай.

Гьажибег Гьажибегов 1902- йисуз Ахцегьа фяле Агьмедханан хизанда дидедиз хьана. Бубади Бакуда фялевал ийиз кьил хуьзвай. Бубадин эрзиман мурад хцив кIелиз тун тир. Мукьва-кьилийрин куьмекдалди Агьмедхана Гьажибег урус чIалан тарсар гузвай хуьруьн мектебдиз ракъурнай. 1912-1917-йисара ада мектебда кIелнай, амма вабадин азардик дидени буба кечмиш хьун себеб яз Гьажибег тарсар туна, гъвечIи стхани галаз батраквал авуниз мажбур хьанай.

Дагъустанда Советрин гьукум тестикь хьайидалай гуьгъуьниз Гь. Гьажибегова сифтедай Темир-Хан-Шурада агитатор-вилин курсара, гуьгъуьнлай Москвада коммунистический университетда кIелна.

Москвада студент тир йисара Гьажибег Гьажибегова гьана кIелзавай лезги студентрин краеведческий кружок тешкилнай. Кружокдин членрин кьилин везифа лезги эдебиятдин ва сивин яратмишунрин ирс кIватI хъувун, чи халкьдиз цIийи элифар (кIел-кхьин) арадал гъун, чпихъ яратмишдай алакьунар авай ксар малумар хъувун тир. Кружокдин членри 1927-йисуз «Лезги шаиррин чIалар» тIвар алай ктаб Москвада араб гьарфаралди лезги чIалалди акъуднай. Ана Етим Эминан, СтIал Сулейманан ва Кьасумхуьрелай тир Гьажид хва Султанан чIалар чапнавай. Гьа йисуз Гьажибег Гьажибегов и ктабни гваз лезги хуьрера (Кьасумхуьр, Агъа-СтIалар, Гъетягъар, Цмур ва масабур) къекъвена.

Студент ва аспирант тир йисара Гьажибега «чIалан месэладани» активнидаказ иштиракна. Малум тирвал, 20-йисара Дагъустанда чIалан жигьетдай (школада дидед чIалал кIелун лазим яни, туштIа туьрк чIалалди) яргъалди гьуьжетар кьиле фенай. «Дидед чIалан куьмекдалди чун дуьньядин халкьарин культурайрихъ галаз таниш жеда», — кхьенай жегьил алимди. Гьажибег Гьажибегова и важиблу месэла «Красный Дагестан» газетдиз акъатай са жерге макъалайра мад ва мад сеферда къарагъарнай. «Лезги чIалалди кIел-кхьин арадал гъун 200 агъзур касдилай гзаф авай лезги агьалийриз чпин фикирар ачухарунин карда гьава хьиз чарасуз я» — кхьенай 1928-йисан 26-январдиз «Красный Дагестан» газетдиз акъатай вичин «Лезги чIалалди элифар теснифун» макъалада Гь. Гьажибегова.

1926-йисуз агалкьунралди университет акьалтIарай Гьажибег Гьажибегов филологиядин илимдай РагъэкъечIдай патан халкьарин илимринни-ахтармишунрин институтдиз аспирантвиле ракъурнай. Ина ам филологиядин илимдал дериндай машгъул хьана, лезги чIал ахтармишна, филологиядин илимдай кандидатвилин тIвар къачуна, ватандиз хтана. Им 1928-йис тир.

Гь. Гьажибегов Дагъустандин гьукуматди тешкилай сад лагьай лезги газетдин («ЦIийи дуьнья», 1928-йисан 21-июль) редакторвиле тайинарна. Журналиствилин кIвалахдихъ галаз санал бажарагълу алимди чи шаиррин ктабар, уртах кIватIалар чапдай акъудунин карни давамарна. ИкI, Гьажибег Гьажибегова 1928-йисуз Етим Эминан сифте кIватIал «Хкягъай чIалар», 1929-йисуз лезги шаиррин ктаб «Сифте къадамар», 1934-йисуз «Лезги эдебиятдин кIватIал» ва маса ктабар сифте гафни баянар галаз акъуднай. Ада гьакIни цIийиз тешкилай «Яру гъед», «Коммунист маариф» тIварар алай литературадинни художественный журналрин редакторвални авунай.

1931-йисалай башламишна Гь. Гьажибегова Дагъустандин илимринни ахтармишунрин институтда дагъви чIаларин сектордин заведующийвиле, гуьгъуьнлай институтдин директордин заместителвиле кIвалахнай. 30-йисара Гьажибег Гьажибегова кхьей лезги чIалан грамматикадин ктабрай, эдебиятдин хрестоматийрай шумудни са несилди тарсар чирнай. Абурун арадай дидед чIалакай тамам чирвилер авай писателар, шаирар, журналистар, алимар акъатнай.

Гьажибег Гьажибегова драматургиядикни вичин пай кутунай. Адан «Адетдин къармахра» (1928-йис), «Колхоз» 1931-йис) пьесаяр тамашачийри еке гьевесдивди кьабулнай.

Гьажибег Гьажибегован рикI алай шаиррикай сад Ети Эмин тир. ЧIехи шаирдикай сифте ктаб акъудайди, адан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай сифте гаф лагьайдини Гь. Гьажибегов я. «Красный Дагестан» газетда урус чIалал алимди «Шаир Мегьамед Эмин» тIвар алаз маналу макъала кхьенай, ада Етим Эминаз «Лезги литературадин буба» лагьана гьахълу къимет ганай («Красный Дагестан» газет, 24-январь, 1928-йис).

Етим Эминан яратмишунар хьиз, Гьажибег Гьажибеговаз СтIал Сулейманан поэзияни гзаф кIандай. Адаз «ХХ лагьай асирдин Гомер» мукьувай чидай ва адахъ галаз хейлин йисара санал кIвалахнай. Гьеле университетдин студент тирла Гьажибег Гьажибегов СтIал Сулейманахъ галаз таниш хьанай. Яшарин жигьетдай еке тафаватлувал авайтIани, абур халисан дустар тир.

Гьажибег Гьажибегова СтIал Сулейманан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай кьилдин ктаб кхьидай ният аваз, адан ацукьун-къарагъуникай, теснифай эсеррикай ва абурун тарихдикай гзаф къиметлу малуматар кIватIнай, «Красный Дагестан» ва «ЦIийи дуьнья» газетриз са жерге макъалаяр акъуднай.

1927-йисан 21-августдиз «Красный Дагестан» газетдиз шаирдикай, адан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай лагьанвай сифте гаф акъатна. Гьажибег Гьажибегова СтIал Сулейманан яратмишунрин месэлаяр илимдин шегьре рекьелни гъана.

Гьажибег Гьажибеговавай вичин вилик эцигай гзаф месэлаяр, гьабурукай яз Етим Эминакай ва СтIал Сулейманакай кьилдин ктабар кхьин, лезгийрин виликан девирдин ва алай аямдин эдебиятдикай тамам ахтармишунар яратмишун кьилиз акъудиз хьанач. Себеб 1937-йисан вакъиаяр тир. Дагъустандиз «цIаяр аватай» гьа йисуз Гьажибег Гьажибегов гьич са тахсирни квачиз «халкьдин душман» я лагьана дустагъна, суд-дуван тавуна суьргуьндиз ракъурна. 1941-йисуз ам лагердин эх тежедай зулумдин шартIар себеб яз Коми АССР-да кечмиш хьана. 1956-йисуз Гьажибег Гьажибегов реабилитациядик акатна, адан багьа тIвар, адан яратмишунрин ирс халкьдин арадиз хтана.

Лезгийрин ва Дагъустандин, литературно-художественный критикадин, драматургиядин, дагъви халкьарин чIалар ахтармишдай илимдин бине эцигайбурукай сад хьайи Гьажибег Гьажибегова чи халкьдин руьгьдин хазинада дерин гел туна ва дагъвийрин меденият зарбдиз вилик тухудай къулай шартIар яратмишна.

Хазран Кьасумов, Лезги писателрин Союздин член

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

16