КIварчагъар-къуччагърин хуьр

Гуьзел Ватач, чан зи Куьре,

Вун шегьер хьиз туькIуьрнава.

Зи Куьре, ви гьар са хуьре,

Бахтунин экв куькIуьрнава.

Зи хуьре гур демерава,

Рахазва саз агалкьунрин.

Пагь, адан гъил мелерава,

Са югъ са виш кIвалерин.

РикIе хуш майилар аваз, гуьгьуьлар шад яз чун вичиз гьахълудаказ къуччагърин хуьр лугьузвай КIварчагърин хуьруьз агакьна. Гуьрчег жезва хуьр йисандавай-суз! Кьилин куьчеда асфальт цанва. Кьве мертебадин яшайишдин кIвалери, абурухъ галай багъ-бустанди, общественный дараматри хуьр гуьрчег къалурзава. Хуьруьнвийрин гуьгьуьлар, яшайишни хъсанзавайди гьа сифте легьзейра кьатIуз жезва. Шаир, рагьметлу Салигь Селимова вичин хайи хуьруькай гьахълудаказ кхьинни авунай:

Дуьз куьчеяр, кьакьан кIвалер,

Гуьрчег акваз гьакьван иер.

Лугьуз жед ваз «гъвечIи шегьер»,

Шак алач гьелбет, КIварчагъар.

Са вёрс хуьруьн гьяркьуьвилел,

Кьве вёрс ала яргъивилел,

Пакдиз хуьзва кьуна гъилел,

Бубайрин адет, КIварчагъар.

КIварчагърин хуьруьхъ хъсан «къаш-къамат» хьиз, чIехи ва баркаллу тарихни ава. Чун хуьруьз мугьман хьунин асул метлебни район арадал атайдалай инихъ тамам жезвай 90 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз и хуьруьн тарихдикай газетдиз макъала гьазурун тир.

Хуьруьн мулкуна куьгьне сурар, дараматрин амукьаяр, пак чкаяр, са шумуд виш йисарин тарар ава, абур тарихдин шагьидар я, Агьалийри хуьруьн тарихдал дамахзава, тарихдин ивирар жегьил несилдал агакьарзава.

КIварчагърин хуьр Кьасумхуьруьвай кеферпатахъ 12-14 километрдин яргъа ава, ам тIебиатдин гуьзел чкадал экIя хьанва.

Тарихдин делилри шагьидвал ийизвайвал, V-VI асирра гилан Белиждин станция алай чкадин патарив Чагъ (Чогъ, Чор) тIвар алай шегьер алай. Чкадин агьалийри адаз Торпах-Къала, яни накьварин къеле, лугьузвай.

Мукьвал-мукьвал жезвай дявеяр себеб яз, цIийи хуьр (шегьер) арадал атана — Курчагъ (чкIанвай Чагъ). Хуьрни гилан хуьр алай чкадивай 3 километрдин яргъа Къванцин булахдин патав гвай синел арадал атана. Гуьгъуьнлай агьалияр Лакар лугьудай чкадал куьч хьана. Гилан КIварчагъар алай чкадал агьалияр 1957-йисуз куьч хьана.

Советрин власть жедалди хуьре медресе кардик квай. 1931-йисуз чеб кулакар я лагьана суьргуьн авур Ибрагьим пашадин ва Агъабеган кIвалера сифтегьан светский школа ачухна. 1934-1935-йисара хуьруьнвийрин къуватралди хуьруьн къерехда сифтегьан школадин дарамат эцигна.

Гуьгъуьнин йисара ам ирид, муьжуьд йисан ва 1974-йисуз юкьван школадиз элкъуьрна. Яргъал йисара школадин директорвиле тежрибалу муаллимар тир Абдулсен Абдулмежидова ва Мизамудин Мегьамедова кIвалахна.

1929-йисуз хуьре хуьруьн майишатдин артель (колхоз) тешкилна, председателвиле Кирим Саидов хкяна. Сифтегьан колхозникрин арада Селим Абдурагьимов, Алдербег Абдулагъаев, Мегьамед Юзбегов, Сейфулагь Къараханов авай. Гуьгъуьнлай колхоздиз Фетяли Наврузова, Шихгьасан Велиханова, Ажибег Абдиева регьбервал гана.

1965-йисуз и дередин пуд хуьруьн «Коммуна» (КIварчагъ), Урицкидин тIварунихъ галай (НуьцIуьгъ) ва Ордженикидзедин тIварунихъ галай (Зизик) колхозар сад хъувуна, «Коммуна» совхоз тешкилна. Яргъал йисара совхоздин директорвиле Наврузбег Бабаева, Маидин Къараханова, Абас Абасова... кIвалахна. 1970-1980-йисара совхоз неинки районда, гьакI республикадани кIвенкIвечи майишатрикай сад тир. Адахъ 400 гектардив агакьна уьзуьмлухар авай.

1930-йисара КIварчагъа комсомолрин ячейка ва сифтегьан партийный организация тешкилна. Рамазан Сеферов, Мегьамед Юзбегов, Сейфулагь Къараханов комсомолрин ячейкадин активный членар тир.

Парторганизациядин секретарар яз Къачабег Байрамбегова, Анвар Къараханова, Зейнулагь Къараханова, Агъали Муртузалиева, Максим Эскендарова, Зейдулагь Къухмазова, Адил Гуьлагьмедова кIвалахна.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара КIварчагърин хуьряй фронтдиз 86 кас фена, абурукай 48 кас Ватандин азадвал патал кьиле фейи женгера игитвилелди телеф хьана. Гзафбурухъ гьукуматдин орденар, медалар авай.

КIварчагърин хуьряй тIвар-ван авай алимар, пешекарар, спортсменар, чIехи дережайрин руководителар акъатна, абур гилани ава.

Алай вахтунда хуьре 500-дав агакьна кIвалер ава, 1800-дав агакьна инсанар яшамиш жезва,-

Хуьруьнвийрин къуллугъда боксдин спортдин комплекс, культурадин маканар, врачебный амбулатория, туьквенар, аялрин бахча, школа, спортдин филиалар, хуьруьн майишатдин карханаяр акъвазнава.

Чун шагьид хьайивал, КIварчагъа гьуьрмет-хатур кIани, зегьметдал рикI алай инсанар яшамиш жезва. Абур пакадин йикъахъ, экуь гележегдихъни инанмиш я.

Куь гележег мадни мублагьди, берекатлуди, шадди ва экуьди хьурай, гьуьрметлу кIварчагъвияр!

Хазран Кьасумов