Меню
6+

Сайт «Кюре»

05.09.2019 11:20 Четверг
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

История села Асаликент Сулейман-Стальского района

Асалдхуьр. Гуьнепатан чIехи хуьрерикай сад тир Шихид-хуьруьн дередиз гьахьдайла сифте гьалтзавай и хуьр мугьман кIан хьуналди, вичин агьалийрин адалатлувилелди машгьур я.

Къацу чIураралди, багъ-ларалди девлетлу, шуьмягъин ва мегъуьн аскIан тамари элкъуьрна кьунвай и къулай ва берекатлу чилел сифтегьан бине кутурди, халкьди лугьузвайвал, Асали лугьудай кас я. Адан сурун къван хуьруьн кьилихъ галай чIехи сурарин кIунтIун кьилел ала. Яни адалай чир жезвайвал, хуьруьн тарих 1370-йисалай башламиш жезва.

Гуьнепатан маса хуьрериз физвай кIвачик квай къулай чка яз хьуниз килигна анин кIунтIал, душманрикай, къачагърикай хуьн патал, масадбуруни чпиз кIвалер эцигна, хуьр арадал атана.

Советрин гьукум тестикь жезвай йисарани, мад гьа къачагърикай чара атIайла, патарив гвай гъвечIи хуьрерни (Шерифарни Барбархуьр) иниз куьч хьана, битав жемят арадал атана. Гуьгъуьнин йисарани недай фу авай, техилар цадай чилер авай, мугьманперес инсанар яшамиш жезвай и хуьруьн ад яргъаризни чкIана (иллаки дяведин йисара).

Лугьудайвал, ина I500-йисалай инихъ техилар (къуьл, мух, нехв) цазвай. Сифтедай хуьре 60-далай виниз майишатар (хизанар) авай. КIвалерни син алай чкадал мягькем варарни кутуна, къачагъривай къвез тежедайвал, къелеяр хьиз эцигдай. Мехъерар хьайила демер ахьтин чIехи кьурарик акъуддай. Гуьгъуьнин йисара хуьруьн клубда тухудай.

Общественный къайда хуьн таъминарун а вахтара хуьруьн кавхадин хиве авай. 25 йисуз и къуллугъ «Сердерар» тухумдай тир Багъира кьиле тухвана. Лугьудайвал, ада 1780-йисуз Бакудай хуьруьз сифте яз нафт кудай лампа хканалдай, акьван чIавалди ина чирагъар кузвай.

Гатфарилай зулалди хуь-руьнвияр магьсулдарвилел, багъманчивилел ва малдарвилел машгъул тиртIа, хъуьтIуьн варцара итимар кIвалахар жагъуриз Бакудиз, Шекидиз, Къарабагъдиз, Дербентдиз фидай.

И хуьруьнвийрикай сифте яз Бакудин нафтIадин мяденра кIвалах авур буругъдин мастер хьайиди Магьмудов Давуд я. Ам 1905-йисуз большевикрин партиядин жергейриз гьахьна, санал революционный кIвалах тухуз Къазимегьамед Агъа-сиевахъ, Иосиф Сталинахъ ва масабурухъ галазни таниш ялдай. Эхиримжидалай гуь-гъуьнлай адаз ял ягъиз курортдиз фин патал ам яшамиш жезвай капитан Эседулаев Лачинан кIвализ теклифдин чарарни хтаналдай (абурун кьисмет гьикI хьанатIа чидач).

Гуьгъуьнин йисара и хуьряй буругърин мастерар мадни акъатнай. Кьилди къачуртIа, вич гуьгъуьнлай хизанни галаз Кьасумхуьрел яшамиш хьайи Мегьти Селимова вич хьтин масадбурухъ галаз санал Москвада Кремлда хъвадай яд акъудунин буругъ ягъунин карда иштиракнай лугьуда. Адан хва регьметлу Селимов ТIайиб полковник-особист тир. «Шагь-багъ» поселокда са куьче адан тIварунихъ гала.

Маса нефтяник Магьмудов Эседулагьа 1910-йисуз хуьруьз Бакудай сифте яз ракьун туьрез хканай.

Октябрдин инкъилаб жедалди хуьре кIелай савадлу кас авачир. Гьатта мискIиндин фекьияр яз маса хуьрерай атанвайбуру (Вини Хъартас ва Макьар) кIвалах авурди я.

Граждан дяведин йисара Деникинан аскеррихъ галаз и хуьруьнвияр тир Амаханов Мирзагьасана, Селимов Шагь-паза, Эмиргьамзаев Тагьир-мирзеди, Мегьамедов Али-мурада женг чIугуна, эхирим-жидал Жалгъандин патав херни хьанай.

Хуьре сифтегьан школа I925-йисуз ачухна. Гуьгъуьнин 5 йисуз хуьруьнвийри, мелер авунин къайдада, школадин чIехи ва кьакьан дараматни эцигнай. Хуьруьнвийрикай сифте яз юкьван махсус образование Абдуселимов Абдуселима (финансист) ва Магьмудов Къазамиди (аптекарь) къачунай.

1933-йисуз хуьре сифте яз колхоз тешкилна, председатель яз Сеферов Загьирбег хкянай. Гуьгъуьнин йисара колхоздин председатель яз Мегьамедов Алимурада, Мегьамедрасулов Гьажибалади, Мамедов Алимирзеди кIвалахнай.

Хуьре сад лагьай комсомолка Мегьамедрасулова Сарихалу-макай хьанай ва ам анин комсомол тешкилатдин секре-тарвилени хкянай.

Асалдхуьруьнвийри ислягь уьмуьрдал ва къазанмишзавай агалкьунрал дамахзавай. Амма Ватандин ЧIехи дяведи абурун вири умудар атIана, рикIер къарсурна.

Хайи Ватан хуьз и гъвечIи хуьряй дяведин фронтдиз 40 кас аскерар фенай. Абурукай 26 кас дяведин фронтда телеф хьана. Абур эбеди рикIел хуьнин шагьид яз хуьре кьакьан чкадал гуьмбет-шартIунин сур – эцигнава. Гьар йисуз 9-майдиз анал дяведа телеф хьайибур рикIел хуьнин мярекат кьиле тухузва.

Зегьметда къазанмишнавай агалкьунрай дяведин 1943-1945-йисара «Дагправда» колхоздин тIвар чи республикадин Гьуьрметдин Доскадиз акъу-дуниз лайихлу хьанай. И йисара адаз регьбервал Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендин сагьиб Мамедов Алимирзеди ганай. Адакай къачагъриз цIукай хьиз кичIедай.

1960-йисара хуьруьз радио ва телефон гъана. Колхозди «ДТ-54» маркадин са трактор ва са комбайн къачуна. КIвалахар виликди фена.

Гуьгъуьнлай, гъвечIи кол-хозар сад хъувуна, «Агасиев-ский» тIвар алай девлетлу совхоз арадал атана. Асалдхуьре малдарвилин чIехи комплекс эцигна. Ина гьар йисуз «Дояркайрин югъ» чIехи сувар яз кьиле тухудай. Абурун нетижаярни чIехибур тир.

1981-йисуз и хуьруьз «За высокую культуру, образцовый общественный порядок» КПСС-дин обкомдин, Министррин Советдин, Дагоблсовпрофдин ва ВЛКСМ-дин обкомдин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах ганай.

Алай вахтунда « сельсовет Испикский» хуьруьн посе-ленидик акатзавай и хуьре тамам тушир юкьван школа, куль-турадин КIвал, медпункт, туьквен кардик ква.

И хуьруьнвийрикай сифте яз кьилин образование къачур-бурун жергедай яз вичи гзаф йисара районда партийный ва советрин органра намуслуви-лелди кIвалах авур ва алай вахтунда лайихлу пенсияда авай Играмудин Ибрагьимован, гзаф йисара муаллим яз кIвалах авур регьметлу Садикь Магьмудован ва масабурун тIварар кьаз кIанзава. Алай вахтунда 30 касдихъ кьван агакьна хуь-руьнвийрихъ кьилин образо-вание ава, хейлинбуру ВУЗ-ра к1елун давамарзава. И хуьряй 2 кас алимвилин тIварцIиз ла-йихлу хьанва.

Хуьруьнвийри чна винидихъ тIварар кьур чпин баркаллу ватанэгьлийрал, гьакIни гзаф йисара и хуьруьн культурадин кIвалин директор яз кIвалах авур Дагъустандин культурадин лайихлу работник регьметлу Шагьэмир Абдуселимовал, ДР-дин Сбербанкдин кассовый операцийрин сектордин на-чальник яз кIвалах авур Дадаш Бабаевал, гзаф йисара Белиждин консервиярдай заводдин директорвал авур Султанагьмед Агьмедовал, стхаяр – муал-лимар – РФ-дин умуми обра-зованидин гьуьрметлу ра-ботникар тир Ибрагьим ва Загьидин Камиловрал, гьакIни 40 йисуз райондин «Куьредин хабарар» газетда кIвалахзавай машгьур шаир ва журналист, ДР-дин культурадин лайихлу работник Абидин Камиловал гьахълудаказ дамахзава.

Куьре Абид

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

98