Макьавидин кьегьалвилер

Абурукай 1832 кас Ватандин азадвал патал кьиле фейи къати женгера игитвилелди телеф хьана ва я гел галачиз квахьна. Гъалибвал къачуна Ватандиз хтай амай кьегьалри колхозрани совхозра, промышленностдин карханайра намуслудаказ зегьмет чIугуна.

Дяведин иштиракчийрикай къе районда са касни амач. ЯтIани, регьметдиз фейи кьегьалар, абурун игитвилер къенин несилди рикIера хуьзва.

Дяведин йисара дагъвидиз хас тир жуьрэтлувилер, викIегьвилер къалурайбурукай сад дагъдин гъвечIи Макьарин хуьряй тир Асул Къадирович Сейфуллаев тир. Фронтда майор, батальондин командир А. Сейфуллаевахъ Ватандин ЧIехи дяведин 1 ва 2-дережайрин, Александр Невскийдин, Женгинин Яру Пайдахдин, Яру Гъед орденар ва 6 медаль авай. Ам Советрин Союздин Игит лагьай тIвар гун патални къалурнай. Амма…

Асул Сейфуллаев 1917-йисуз дидедиз хьана. Адан жаван йисар Бакуда акъатна, ина ада 7-классни акьалтIарна.

1936-йисуз А. Сейфуллаеваз армиядин жергейриз эвер гана. Ада армияда 4 йисуз къуллугъна. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила дагъви гадади Молдовиядин Бельцы шегьерда са частуна ротадин старшина яз къуллугъзавай.

1942-йисуз А. Сейфуллаевал са женгина залан хер хьана. Госпиталда сагъар хъувурдалай гуьгъуьниз старшина 5-танковый армиядин 18-корпусдиз ракъурна. Ина А. Сейфуллаев кьилдин мотострелковый ротадин командирвиле тайинарна. Женгерин четин рекьерай дирибаш макьави, ротадин, ботальондин, эхирдайни полкунин командир яз, Германиядиз кьван фена, ада Берлин къачунин женгерани иштиракна.

Асул Къадирович Сейфуллаев гьихьтин аскер, командир, викIегь кас тиртIа, агъадихъ гъизвай мисалрай ашкара жезва. Ам регьметдиз фена 23 йис алатнава, ятIани кьегьал кас, адан гьунарар чи рикIелай алатзавач.

Танкарин 18-корпусдин штабдин начальник, техникадин рекьяй илимрин кандидат генерал-майор Рязанскийди дяведилай кьулухъ кхьенвай «Танкарин женгерин цIаяр» ктабдин 111-чина майор Асул Сейфуллаеван викIегьвиликай кхьенва: «... «АЙС» лагерда 450 кас чибур авай. Абур «душегубкада» (инсанар ток, газ ахъайна, кана, руьхъ ийизвай чка) кун лазим тир. Майор Сейфуллаевал абур азад авунин жавабдар кIвалах тапшурмишна. Ам гьасятда рекье гьатна. Танкарин йигинвал жезмай кьван артухарна ва ам лагердив лагьай вахтунилай 15 декьикьадин фад агакьна. Ада вири есирар, абурун арада Франциядин са генерални авай, кьиникьикай къутармишна. Эхь, абуруз ада кьвед лагьай уьмуьр хгана, есирар вири адан батальондик какахьна, батальондикай санани къейд тавур полкни арадал гъана».

И ктабдин 179-чина немсерин генералди Асул Сейфуллаеваз гьикI рей ганатIа, гьадакай кхьенва.

Вич регьметдиз фейи 1997- йисуз Асул Сейфуллаева са журналистдиз ихьтин суьгьбет авунай:

«... Америкадин кьушунар агакьдалди чун Прагадиз сифте агакьнай ва вири рекьер кьуна, американвияр ахъайначир. И гьал акур абурун генерал Асопшидца, лап ажугълу хьана, заз, Советрин Армиядин офицер-майор Сейфуллаеваз, килигиз акъвазнай. Заз а чIавуз Александр Невскийдин орден ва «Прага азад авунай» медаль ганай. Прагада чна немсерин 13 агъзур аскер есирда кьуна. Чехословакиядин кьиле авайбуру, СССР-дин векил яз, зун сифте кьабулна ва захъ галаз са кьадардин меслятарни авуна. Чи кьушунар Нейса вацIалай элячIна кIанзавай. Немсери атIа пата мягькем бине кьунвай. Заз генерал Бахрова штабдиз теклифна, душман ягъалмишарун патал вацIун са арадилай тапан муьгъ эцигунин, анлай элячIунин буйругъ ганай. Яни, фашистрин цIай жувал къачуна, чи кьушунриз вацIун маса чкадилай элячIдай мумкинвал гун. Немсерин сенгеррилай чал танкарай, тупарай ва самолетрай хар къурна. И савашдайни зун сагъ-саламатдиз акъатна. Чун чи кьушунрик акахь хъувуна. И сеферда чи вири солдатризни офицерриз медалар гана, зун лагьайтIа, Советрин Союздин Игит лагьай тIвар гуниз къалуруналди тебрикна. Зи батальондин шадвилихъ кьадар амачир».

И кьве мисалдай аквазвайвал, Асул Сейфуллаев халис Игит тир, адал гъед агакьун лазим тир. Амма... Ам вични, за винидихъ лагьайвал, чIехи тIварарихъ галтугай, вич къалуриз алахъдай кас тушир. Гьавиляй ам гуьгъуьнин йисара Игитдин гъетрен суракьдани хьаначир. ЯтIани, Асул Сейфуллаев Игит я. Игитвилин гъед гайитIа, игит жез, тагайтIа тежез туш кьван...

Женгинин рехъ хьиз, ислягь зегьметдин уьмуьрни Асул Сейфуллаева низам-къайдадин тегьерда, баркаллудаказ кечирмишна. Дяведилай гуьгъуьниз ада хейлин йисара Ялцугърин хуьруьн Советдин председателвиле, Герейханован хуьре складдин зеведишвиле кIвалахна. Са кьадар вахтунда Асул Сейфуллаева Туьркменистандин меркез Ашхабадда кIвалахна. Чи кьегьал ватанэгьлидиз Туьркмениядин Президент Сапармурад Ниязован шикил аваз тIвар кхьенвай сят, дяведай тахтайбуруз эцигнавай обелискдин шикил авай чичIедин халича, Туьркмениядин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамота гана.

Асул Сейфуллаева ЧIехи Гъалибвилин 50 йисан юбилейдиз талукьарна Москвада Яру майдандал кьиле фейи парадда иштиракна. Адаз Яру майдандал алай чаплапатан трибунада сад лагьай чка кхьенвай пропускни ганвай.

Асул Сейфуллаевакай и макъала кхьидайла, зи рикIел Б. Брехтан камаллу гафар хуьквезва: «Вичихъ игитар авачир халкь кесиб я». Камаллу, ялавлу ва къадимлу лезги халкьдихъ вичин игитар вири вахтара хьана, гилани ава. Асул Сейфуллаева вичин уьмуьрда авур баркаллу крар, ада Ватандиз, халкьдиз къалурай вафаллувал, женгера къалурай жуьрэтлувилер акурла, рикIел гъил эцигна лугьуз жеда: ам халкьдин Игит хва я.

Ингье, Асул Сейфуллаев чи арада амач. Амма адан экуь къамат, кьегьалвилер чна рикIелай ракъурзавач, къвезмай несилдини ракъурдач. Дуьз лугьузва мисалда: игитар рекьидайди туш.

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член.

Шикилда: А.Сейфуллаев