Дяведин цIаяр

Абуру чпин тIварар эбеди яз амукьдайвал авуна, Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал чпин чанар къурбандна. Межид Сталинграддин женгера, взводдин командир лейтенант Исрафил Кавказ патал кьиле фейи ягъунра игитвилелди телеф хьана, Мурад Качаев 346-стрелковый дивизиядин 126-полкунин жуьрэтлу разведчик яз машгьур хьана. Мурад Качаева, вичин чан къурбанд авуналди, командованиди тапшурмишай кар тамамарна. И кардин гьакъиндай 1975-йисуз чапдай акъудай "Дагъвияр — Россиядин аскерар" очеркрин кIватIалда кхьенва.

Фашистрин чапхунчияр Москвадин патав дарбадагъ авур женгера гвардиядин лейтенант Велимет Якьубова (Татархан) иштиракна. Ам Михневодин, Пролетарскийдин, Каширдин патарив, Волоколамский рекье фейи гьужумрай викIегьвилелди экъечIна. Москвадай Берлиндиз кьван фена В. Якьубован дяведин рехъ. И рекье ам пуд ордендиз лайихлу хьана: абурун арада Баркалладин II ва III дережадин орденар ава. Ам 8 медалдин сагьибни я.

Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевич Шайдаева Ватандин меркез — Москва хуьнин женгера иштиракна. Дмитрово, Солнечногорск, Гжатск, Волоколамск, Москва-Волга канал — ингье военный комиссар М.-Гь.Шайдаева вичин танкариз акси яхцIурни цIуд миллиметрдин тупарин дивизион тухвай рекьерин сиягь.

Москва патал кьиле фейи женгера къалурай кьегьалвиляй, жуьрэтлувиляй М.-Гь.Шайдаев Яру Гъетрен ордендиз ва "Москва хуьнай" медалдиз лайихлу хьа¬на. 1942-йисан гаталай политикадин рекьяй командирдин заместителди Сталинграддин женгера иштиракна. М -Гь.Шайдаева ина къалурай дяве тухунин устадвал, дурумлувал, кьегьалвал Ватандин дяведин I дережадин ордендалди ва "Сталинград хуьнай» медалдалди къейдна. Ада Варшава азадзавай женгера, Берлиндин гьужумда иштиракна, Рейхстагдин цлал кхьинар туна. Дяведилай гуьгъуьниз М.-Гь.Шайдаева яргъал йисара кьушунра къуллугъун давамарна, ахпа савадлу, тежрибалу политработникди Ленинграддин ва Москвадин военный вузра педагогвилин кIвалахар авуна. I983-йисуз М.-Гь. Шайдаеваз генерал-майорвилин чин гана.

Кьасумхуьруьн райондай гзаф аскерар, чандилайни гъил къачуна, Сталинград хуьз мягькемдиз акъвазна. Лейтенант танкист Мирзебег Мегьтиев (Цмуррин хуьр) а женгера Ватандин дяведин 1 дережадин ордендиз лайихлу хьана, Сталинграддай Берлиндиз кьван дяведин рехъ фена. Машгьур 62-армияда Яру Гъетрен ордендиз лайихлу хьайи Ш.Р.Самедова кьегьалвилелди женг чIугуна.

НКВД-дин 10-дивизиядин жергейра аваз цмурви Тагьирбег Алисултановани женг чIугуна. Ам Сталинграддилай Австриядин меркез Венадив агакьна. И рекье ам Яру Гъетрен ва Баркалладин III-дережадин орденриз лайихлу хьана. Сталинграддин женгера Хутаргърин хуьряй тир старший лейтенант Мегьамедэмин Ибрагьимова (Баркалладин 3-дережадин орден, 12 медаль), Таиб Агьмедова (Яру Гъетрен, Ватандин дяведин 1 дережадин ордендин сагьиб), Батман Салманова ва масабуру иштиракна.

1942-йисан дяведин лап четин йикъара гуьгьуьллудаказ фронтдиз фейи политрук, бажарагълу шаир СтIал Мусаиб, офицер Закиев Мирза, Алиев Асанали (Агъа СтIалар) инсафсуз женгера игитвилелди телеф хьана.

Хайи Кавказ хуьдайла, Уллу-Гъетягъай тир комсомол Гьажи Фаталиева душмандин 4 танк тергна. Адаз и игитвиляй Яру Гъетрен орден гана, гьа и юкъуз коммунистрин партиядин жергейриз кьабулна. КичIевал тийижир офицерди душмандиз инсаф ийизвачир. ИкI, адаз кьвед лагьай награда — "Дирибашвиляй" медаль гана. Кубань азаддай женгера ада 219 фашист тергна. Командованиди адаз кьвед лагьай Яру Гъетрен орден тана. Мейбула Селимова (Кьасумхуьр) Кеферпатан Кавказ азаддай гьужумра иштиракна, ам Карпатрив агакьдалди дяведин рехъ фена. Ам Яру Гъетрен, Ватандин дяведин I ва II дережайрин орденриз, са жерге медалриз лайихлу хьана.

Векьелрилай тир Фейзулагь Атлухановани вичин хайи Ватан хуьнин женгера игитвилелди иштиракна. Ам гьавадин стрелок, радист тир. Кавказ, Крым, Белоруссия азаддай операцийра, Польшада, Германияда душмандихъ галаз хьайи женгера къалурай гьунарар Яру Гъетрен, Ватандин дяведин I-дережадин орденралди къейдна. Гьабибов Оружа Одессадин, Севастополдин, Керчдин, Новороссийскдин, Ейскдин, Дондал алай Ростовдин, Таганрогдин, Николаев шегьердин патарив хьайи женгера иштиракна ва ам са жерге орденризни медалриз лайихлу хьана. Хайи Кавказ патал женгера кьасумхуьруьнви Али Исрафилова, Сиражидин Гьажиева, Ханмегьамед Агъаханова (Зугьрабахуьр) ва вишералди масабуру чпин чанар къурбандна.

1943-йисан июндин сифте кьилера фронтдин "Врага на штык" газетда кадровый офицер, капитан, Яру Армияда 1934-йисалай къуллугъзавай Гьусейн Бугдаеван игитвилерикай макъала чапнай. Газетда кхьенвайвал, анжах какахьай са ягъунра ада 30-дав агакьна фашистар тергна. Яргъал тир Кеферпата, Заполярьеда Печенегский Краснознаменный дивизиядик кваз дирибашвилелди женг чIугур взводдин командир, старший сержант Играмудин Ханбалаеван кьегьалвилер Яру Гъетрен, Ватандин дяведин I-дережадин орденралди, медалралди къейднава.

Ватандин ЧIехи дяведин женгера Кьасумхуьруьн райондай 1300-далай виниз аскерар телеф хьана. Абуру чпин ивидалди, миллионралди советрин аскерри хьиз, Ватандин намус ва аслу туширвал хвена. Абур чи рикIера эбеди яз амукьда.

Чин гьазурайди — Хазран Кьасумов