Дидедихъ галаз ихтилат

Газетдин корреспондент атанва лагьай ван хьайила ада зи патав къуншидин аял ракъурна ва завай вичин патав атун тIалабна. Завай «ваъ» лугьуз хьанач. КIвализ зун гьа аялди тухвана. Яхун, юкь какур хьанвай и кьуьзуь дишегьлиди зун варцел гуьзлемишзавай. Ада, вичин назик гъил зав вугана, хвашкалди лагьана ва кIвализ атун теклифна. Ингье чун гьаятдиз гьахьзава. Яшлу дишегьли¬ди зун кIаник квай кIвализ (гуьгъуьнилай малум хьайивал, вичин кIвализ) тухвана. Винелай айвандикай аялрин хъуьруьнрин, рахунрин ванер къвезва. Амма чун фейи кIвале лал кьенва. Чилик вегьенвай куьгьне рухунилай ва са пипIе эцигнавай куьгьне кроватдилай гъейри, кIвале маса затIни авач. Адетдин жузун-качузун авурдалай гуьгъуьниз Мафи дидеди вичи заз кIвализ эверунин мурад-метлебдикай лугьузва. Зун гьасятда гъавурда акьуна: и яшлу дишегьлидиз килигдай, адахъ гелкъведай, рикI кудай кас авач. Ам ялгьуз я. Нефес кьаз, бегьем рахаз, къекъвез- тежезвай Мафи диде патал, ада вичи лугьузвайвал, чIулав йикъар алукьнава. Ада вилерал накъвар алаз ийизвай ихтилатрихъ за дикъетдивди яб акална. И яшлу дишегьлидихъ кьве хва, ругуд хтул ава. Гадайривни ада (итим аялар гьвечIизамаз регьметдиз фена) кIелиз туна. ЧIехи гада Абузара Махачкъала шегьерда са карханадин директорвиле кIвалахзава, гъвечIи гада хуьре къуллугъдик ква. Кьве гададизни Мафи дидеди адетралди мехъерарни авуна. Амма къе Мафи диде тек я, адаз килигдай кас авач. Бес гадаяр, сусар? Ша чна адахъ вичихъ яб акалин.

- Сифтедай вири хъсан тир, — вилерал накъвар алаз суьгьбетзава Мафи дидеди. — Зун гъвечIи гададихъ галаз яшамиш жезвай. Адаз мехъерар авуна. Къвез-къвез гада дегиш жез башламишна. Мехъер авур са зур йисалай зи гадади кIвалер вичин кIвачихъ яна, зун чара авуна. Гила гадани свас захъ галаз раханни хъийизмач. И карни заз дерт тушир, абуру чпин аялар, зи хтуларни зун авай кIвализ ракъурзавач. Абурув зун рахайла гададизни сусаз хъел къвезва. Эхь, атIай мидяяр я чун. КIаник квай гьа и кIвалелай гъейри заз муькуь кIвалериз фидай ихтиярни авайди туш.

- ИкI жедалди, текдиз кIвале амукьдалди ваз чIехи гададин патав хъфейтIа хъсан тушни? — хабар кьун тавуна акъвазиз хьанач завай.

- Вуна завай и кар хабар кьадайди заз чизвай, — лагьана Мафи дидеди. – ЧIехи гададин патавни са йис хьайиди я зи. Адан свас кIелнавай «культурный» я. Са югъ къалурайди туш ада заз. Сусаз зун хьтин кьуьзуь къари вичин кIвале кIан хьанач. Хуьруъз ахлад лугьуз ам захъ галаз гьар юкъуз кикIидай. Зун хуьруъз хтуниз мажбур хьана. Гьар юкъуз кIвале къал-макъал аваз кьиле фидач кьван.

- Бес гада? Ада сусаз мийир-жемир лагьаначни?

- Лагьана, чан хва, лагьана, — мад вилериз нагьв атана Мафи дидедин. — И кардин патахъай кIвале гьамиша къал-макъал акъатдай. Зун паталди кIвале вучиз къал жеда лагьана, хтана зун хуьруъз. Идалайни гъейри, гъвечIи гада хъсан язни аквадай. Гила адазни зун душман хьанва, гьадан свас себеб яз. Адазни зун хьтин кьуьзуьбур саймиш аквазвач. Бес я заз акур кьван крар. Гила заз кIанзавайди са ажал я ...

Аквазва, экуь и дуьньяда Мафи дидедин рикI адан багъри гадайри, рикIин мурад яз гьайи сусари чIулаварнава. Мафи диде хьтинбур къе хтулрихъ галаз къугъвазва, абурун амалрал, сивяй акъатзавай гафарал шаддиз хъуърезва. Амма Мафи диде кур пашман я.

- Вучиз икьван ачух дуьнья заз дар хьана? — шехъиз -шехьиз лугьузва яшлу дишегълиди. — Лугьурай зак вуч тахсир кватIа, кьуьзуь хьун — им яни зак квай тахсир?

Язух диде. Сятинилай гзаф хьана зун и кIвале аваз. Акъваз тийиз шехьзава Мафи диде. Амма винеллай кIвале гадани свас чпин аялрихъ галаз рахаз-хъуьрезва. Вучиз абурухъ регьим авач? Вучиз абуру дидедиз ихьтин инад ийизва? Суалар, суалар... Жаваб авачир суалар. Ингье, са йис жезва гадани диде чара хьана. ХъуътIуьн варцара мекьи къулав ацукьна гьикьван йикъарни йифер акъудда и язух дишегьлиди?

- Белки меслят хъижедай са рехъ ават1а? — хабар кьуна за яшлу дишегьлидивай.

- Меслят хъухьун анихъ амукьрай, зун абуруз гьа и кIваляйни акъудиз кIанзава, — лугьузва Мафи дидеди. -Къайгъу туш, белки зи кьилел чпи гъайибур веледри чпин кьилелни гъин.

... Са шумуд варз алатнава зун и яшлу дишегьлидин патавай хтана. Амма зи рикIелай и яхун, назик дишегьли ва ада вилерал накъвар алаз авур ихтилатар алатзавач. Гададинни сусан рикIериз регьим яна, белки абур меслят хъхьанватIа, санал ахцукьнаватIа?...

Хазран Кьасумов