Меню
6+

Сайт «Кюре»

02.03.2020 11:33 Понедельник
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Баркаллу сихилдин векил

Ватандин ЧIехи дяведин йисара Сулейман-Стальский райондин Цмуррин хуьряй фронтдиз 105 кас фена, абурукай 53 кас женгера игитвилелди телеф хьана.

Еке ва баркаллу тарих авай, Лезгистан, Дагъустан Россия, адалай яргъарани машгьур авур кьегьал рухваярни баркаллу рушар акъатай хуьре къе дяведин иштиракчийрикай са касни амач. Амма Ватан хвейи, адаз къуллугъ авур кьегьалар несилрини рикIелай ракъурзавач.

… Цмуррин хуьруьн тIвар кьунмазди, сифте нубатда фикирдиз Шайдаеврин баркаллу сихилдин векилрин тIварар къведа: Мегьамед-Гьанифа Шай даев – тарихдин илимрин доктор, Советрин Армиядин генерал, Гьажи-Къурбан Шайдаев – тарихдин илимрин доктор, МВД-дин генерал, Мегьамед Шайдаев – тарихдин илимрин доктор, Рагьман Шайдаев – налогрин къуллугъдин генерал-лейтенант, Гуьлнара Шайдаева – философиядин илимрин доктор, Марат Шайдаев – карчи, мергьеметлувилин «Село» фондунин учредитель…

Чи къенин суьгьбет Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, женгера къалурай кьегьалвилерай 18 ордендиз ва 20-далай виниз медалриз лайихлу хьайи тарихдин илимрин доктор, генерал-майор Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевич Шайдаевакай я.

М.-Гь. Шайдаев 1917-йисан 5-майдиз зегьметчи хизанда дидедиз хьана. Рабфак акьалтIарайдалай гуьгъуьниз ам 1934-йисуз СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Дагъустандин педагогический институтдин физикадинни математикадин факультетдик экечIна. КIелзавай йисара ада институтдин комсомол комитетдин секретарвилин везифаярни кьиле тухвана.

1939-йисуз институт акьал- тIарай Мегьамед-Гьанифа Шайдаев Дагъустандин зегьметдин резервдин управленидин начальникдин заместитель яз Махачкъалада кIвалахал туна.

Бронь авайтIани, М.-Гь. Шайдаев 1942-йисан сифте кьилера гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Немсери Москвадин терефдихъ еримишзавай. Хъсан кьатIунар авай, дирибаш цмурвидикай артиллерист, са тIимил вахтундилай яракьдин командир хьана.

РагъакIидай патан фронтда къати са женгина викIегь лезги хцел залан хер хьана, ам госпиталдиз аватна. Са вацран къене сагъламвал мягькемар хъувур М.-Гь. Шайдаева Юго-Западный фронтдин кьушунрик кваз Сталинграддин женгера иштиракна. 1942-йисан 19-ноябрдиз Сталинграддин патарив чи артиллерияди, «Катюша» система ишлемишуналди, душмандин винел цIай къурна, чи кьушунриз виликди гьужумдиз фидай мумкинвал гана. Идак М.-Гь. Шайдаева вичин пайни кутуна. И кьегьалвиляй ам И. Сталинан патай чухсагъул малумаруниз лайихлу хьана.

Ингье Мегьамед-Гьанифа Шайдаевакай генерал-полковник Михаил Харитонович Калашника вичин «Испытание огнем» ктабда вуч кхьенватIа: «…260-стрелковый дивизиядин вилик кьилин терефдихъ гьужумдиз финин ва Коваль шегьер немсерикай вахчун патал женгер тухунин везифа акъвазнавай. Военный Советдиз частуна къуллугъзавайбур женгер тухуниз гьикI гьазур хьанватIа ва абурун гуьгьуьл гьикI аватIа чир хьана кIанзавай. Генерал И. Г. Королеван приказдалди зун, 210-дивизиядин командир полковник А. И. Колуновни галаз, 783-артиллериядин полкуниз фена. Ина тухвай митинг полкунин командирдин заместитель майор Мегьамед-Гьанифа Шайдаева ачухна, ам анал рахана. Куьруь, амма ялавлу рахунар ада «чна душмандихъ галаз акI женг чIугуна кIанда хьи, чун Верховный Главнокомандующийдин патай чухсагъул лугьуниз лайихлу жедайвал!» гафаралди куьтягьна… Митингдилай гуьгъуьниз чун майор Шайдаевни галаз артиллериядин, батареядин аскерри ядай яракьар эцигнавай чкайрал фена, аскеррихъ галаз ихтилатар авуна. Зун инанмиш хьана хьи, майор Шайдаева полкуна тербиядин еке кIвалах тухванва.Аскерар ва командирар Шайдаевав еке гьуьрметдивди эгечIзавайдини заз акуна…».

Варшава азад хъувун патал кьиле фейи женгерани М.-Гь. Шайдаева викIегьвилер къалурна, ам «Варшава азад авунай» медалдиз лайихлу хьана.

Дяведин рекьерай М.-Гь. Шайдаев Берлиндиз кьван фена. Дяве куьтягь хьайилани уьтквем, дирибаш офицер къуллугъ давамариз Германияда туна, и кардихъ мад са себеб авай: Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевичаз немс, араб ва туьрк чIалар хъсандиз чизвай.

Чна винидихъ лагьайвал, хурудал 18 орден, гьабурукай яз Яру Гъетрен кьве, Яру Пайдахдин кьве, ЧIехи Гъалибвилин, Баркалладин орденар ва 20-далай виниз медалар алаз Ватандиз хтай Мегьамед-Гьанифа Шайдаев 1947-йисуз Тбилиси шегьердиз артиллериядин училищедин политотделдин начальникдин заместителвилин кIвалахал ракъурна.

1950-йисуз полковник Шайдаев Махачкъалада кардик квай артиллериядин бригададин политотделдин начальниквиле тайинарна. 1953-йисуз ам Калинан тIварунихъ галай Ленинграддин военный институтдин патав гвай адъюнктурадик экечIна, са йисан къене кандидатвилин диссертация гьазурна ва хвена. Илимдин майданда агалкьунрай М.-Гь. Шайдаев институтда преподаватель яз туна.

1960-йисуз Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевича тарихдин илимрин докторвилин диссертация хвена.

1974-йисуз М.-Гь. Шайдаев Москвада кардик квай Дзержинскийдин тIварунихъ галай военный Академиядин артиллериядин кафедрадин начальникдин кIвалахал ракъурна. И везифаяр ада пенсиядиз экъечIдалди намуслудаказ кьилиз акъудна.

1980-йисуз М.-Гь. Шайдаева генерал-майорвилин чин къачуна. КIвалахзавай вахтунда ада 50-далай виниз илимрин кандидатар ва 18 илимрин докторар гьазурна, 200-далай виниз илимдин кIвалахар, абурукай яз I5 монография чапдай акъудна.

Уьлкведин тIвар-ван авай алимрин жергеда аваз хьайи М.-Гь. Шайдаев Москвадин 5 вуздин ученный Советдин членвиле хкянай. Адахъ илимдин рекье намуслу зегьметдай ганвай са шумуд награда, «Дагъустан Республикадин илимрин лайихлу деятель» тIварни авай.

Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевичалай, адан стхайрилай и тухумдин жегьил несилдини чешне къачузва: 10 касдилай виниз Шайдаеврихъ лейтенантдилай полковникдал къведалди чинар ава, алимрин кьадарни тIимил туш.

- Цмурвийри чпин кьегьал маса хуьруьнвийрал хьиз, Мегьамед-Гьанифа Гьажибалаевичални дамахзава, адан тIвар эбеди рикIера хуьзва, — лугьузва хуьруьн поселенидин администрациядин кьил Раида Алибеговади. – ИкI, алимдин, генералдин тIвар хуьруьн са куьчедиз, кIелунинни спортдин центрадиз ганва, хуьре гьар йисуз 5-майдиз М.-Гь. Шайдаеван призар патал волейболдай турнир тухузва. Мадни, Цмурдал генерал Шайдаеваз памятникни эцигнава, адан военный формади, орденрини медалри хуьруьн Гъалибвилин музейда еке чка кьунва.

Вахтар къвез физва, идахъ галаз – инсанарни. Амма чпин савадлу вири уьмуьр хайи хуьруьз, райондиз, Ватандиз бахш авур Мегьамед-Гьанифа Шайдаев хьтин инсанрин тIварар, крар несилрин рикIелай алатдач.

Хазран Кьасумов

Шикилда: М.-Гь. Шайдаев 

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

17