Тапракар багьа савкьатдиз элкъвенва

1978-йисуз Москвада «Наука» издательствода чапдай акъатай машгьур алим Сария Седреддиновна Агъашириновадин «XIX ва XX асирдин сифте кьилера лезгийрин материальный культура» ктабда кхьизвайвал, XIX асирда лезгияр 20 жуьредилай виниз сеняткарвилин кеспийрал машгъул тир. Гьа йисара сеняткарвал вилик фенвай хуьрерикай яз ктабда гилан Сулейман-Стальский райондин Агъа-СтIалрин, Испикрин, Алидхуьруьн, Кьулан СтIалрин, Курхуьруьн, НуьцIуьгърин, Агъа-Хъартасрин, Зизикрин, Салиянрин хуьрерин тIварарни кьунва. Хуьрерин агьалийри хъенчIин къапар, яракьрин ва ювелирдин затIар гьазурзавай, гам-халича хразвай, парчадал сарин ва зардин гъаларалди нехишар (гиширар) язавай, кIарасдал нехиш атIузвай… И са бязи кеспияр алатай асирдин 60-70-йисара гзаф хуьрера давамарзавай. Гьайиф хьи, гуьгъуьнлай халкьдин сеняткарвилиз фикир гуз амукьнач. Идан нетижа яз райондин са шумуд хуьре (Кьулан СтIалдал, Зизика, Эминхуьре, КIварчагъа, Испика…) кардик кваз хьайи гамарни халичаяр храдай фабрикайрин, цехрин кIвалах акъваз хьана.

Шадвалдай кар ам я хьи, эхиримжи йисара вичиз гьахълудаказ камалэгьлийрин, арифдаррин макан лугьузвай СтIал Сулейманан районда хайи чIал хуьнин, чирунин ва вилик тухунин кIвалахдиз хьиз, бубайрин куьгьне адетар, халкьдин сеняткарвилер кIвачел ахкьалдарунизни екедаказ фикир гузва. И крар, сифте нубатда, халкьдихъ ва хайи райондихъ рикI кузвай кьегьал хва Имам Музамудинович Яралиеван ва райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибован тIварарихъ, чалишмишвилерихъ галаз ала- къалу я.

Сеняткарвал кIвачел ахкьалдаруникай рахадайла, ихьтин са кар къейд ийиз кIанзава. Кьуд-вад йис я райондин руководстводи райондиз атай багьа мугьманриз савкьат яз тапракар гуз. ИкI, алай йисан 21-февралдиз Сулейман-Стальский районда «Хайи чIал хуьнин ва вилик тухунин рекьер» лишандик кваз илимдинни тежрибадин конференция тухудайла, И. Тагьирован тIварунихъ галай Культурадин дворецдин фоеда эцигнавай хъенчIин къапариз, халичайриз, сеняткарвилин маса шейэриз мугьманар гьейранвилелди килигнай. Бакуда акъатзавай "Самур" газетдин кьилин редактор, машгьур шаир ва общественный деятель Седакъет Керимовади райондин устIарри хранвай тапрак гъиле кьуна, адал гьейранвалзавай тегьер акурла, райондин Кьил Нариман Абдулмуталибова гьа тапрак Седакъет Керимовадиз савкьат яз гана. Шаирдин шадвилихъ кьадар авачир.

- Захъ Азербайжанда, Дагъустанда ва къецепатан уьлквейра ганвай пишкешар, савкьатар гзаф ава, — лагьана С. Керимовади. – И савкьат заз виридалайни багьа я, и тапракди зи рикIел чи ата-бубаяр фейи рехъ, абурун яшайиш, адетар, сеняткарвилин кеспияр рикIел хкизва. Сеняткарвилин кIвалах гъиле хкьунай за райондин агьалийриз, Нариман Шамсудиновичаз рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва.

Районда сеняткарвилин кеспияр гъиле хкьунин месэладикай ихтилат авун патал зун Дагъустандин халкьдин шаир, культурадин отделдин начальник, вични бубайрин адетар, кеспияр хуьнин терефдар тир Майрудин Бабаханован патав фена. Ада чаз лагьайвал, сеняткарвилин кеспияр арадал хкунин мураддалди районда «Дом мастера» проект уьмуьрдиз кечирмишзава, адан бинедаллаз хуьрера сеняткарвилин вад «кIвал» ачухнава. Абурукай кьвед хъенчIин къапар гьазурунал, кьвед тапракар хрунал ва са «кIвал» чуьнгуьрар гьазурунал машгъул я. Абуру культурадин отделдин къаюмвилик кваз кIвалахзава. «УстIаррин кIвалери» кIвалах авунин асул дибдин девизни «Абуру гьазурзава – чна маса къачузва» я. Яни устIарри гьазурнавай сеняткарвилин шейэр райадминистрацияди, мергьеметлувилин «Умуд» фондуни маса къачузва, гьа шейэр музейра, выставкайра эцигзава ва я, чна винидихъ лагьайвал, райондиз атай багьа мугьманриз савкьат яз гузва.

- Халкьдин кьегьал хва Имам Музамудинович Яралиеван мергьеметлувилин «Умуд» фондуни хайи культура ва чIал вилик тухунин карда хьиз, халкьдин сеняткарвилин кеспияр кIвачел ахкьалдарунин кардани еке ва баркаллу кIвалах тухузва, — лугьузва Майрудин Бабаханова. – Кьилди къачуртIа, лезгийрин куьгьне, гуьрчегвал патал тир гъаларикай хранвай чантаяр-тапракар майдандиз акъуд хъувунва. Къуьнуьз вегьедай чантаяр тир тапракар чи магьир устIарри гьар жуьре рангарин гъаларикай хразвай нехишралди, гиширралди, куьрс хьанвай куркIвачIралди безетмишзава. Ихьтин вилик девиррин шейэри чи бубайрин адетар, яшайиш, абур дуьньядиз, яшайишдиз килигунин тегьер къалурзава. Тапракрихъ виниз тир ерини ава.

- Майрудин Бабаханович, тапракар чаз аквазва, гьакъикъатдани, абур искусстводин акьалтIай гуьзел эсердив гекъигиз жеда. Абур арадал гъизвай устIарар вужар я? – хабар кьуна за.

- Гьелелигда тапракар хурунал Сардархуьре Саядпери Селимова ва Зизикрин хуьре Анжела Имамова машгъул жезва. Пешедин рекьяй абур халис устIарар я. Тапракрихъ игьтияж хьун абурун гьунарлувал я.

Чаз малум хьайивал, райондин Кьил Нариман Абдулмуталибовахъ ва мергьеметлувилин «Умуд» фондунихъ халкьдин сеняткарвал мадни вилик тухудай, райондин образованидин учрежденийра сеняткарвилин кеспияр чирун патал кружокрин кIвалах тешкилдай фикир ава.

Рехъ физвай касди атIуда, лугьузва бубайрин мисалда. Чазни инанмишвал ийиз кIанзава хьи, хайи чIал хуьнин, чирунин ва вилик тухунин кар хьиз, районда халкьдин сеняткарвал кIвачел ахкьалдарунин кIвалахни вилик фида. Са шакни алачиз, ихьтин баркаллу кардай райондин руководстводиз, мергьеметлу ксариз къвезмай несилди аферин ва баркалла лугьуда.

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член.

Шикилра: Н. Абдулмуталибова шаир Седакъет Керимовадиз тапрак савкьат яз гузва; ихьтин тапракар хразва районда.