Дамахни ийизва, рикIерани хуьзва

И мугьман дуьньядал чпиз ганвай вахт алатайла инсанарни эхиратдин кIвализ хъфида. Омар Хайяма лагьайвал, «Уьмуьр инсандив вуганвай зурба аманат я. Ам анжах аманат хьиз хвена ва баркаллудаказ кечирмишни авуна кIанда. Гьа дуьшуьшра инсандин тIварни несилрин мецерал жеда, тарихда гьатда».

Къе чаз вичикай суьгьбет ийиз кIанзавай Ватандин ЧIехи дяведин активный иштиракчи, яргъал йисара къайдаяр хуьдай органра ва банкдин къурулушда намуслудаказ кIвалах авур кьасумхуьруьнви Шамхалов Нажмудин Шамхалович рагьметдиз фена гзаф йисар я. Вичин уьмуьр баркаллудаказ тухвай и касдин тIвар багърийри, гзаф маса инсанри къени рикIера хуьзва. Алишер Навоиди лагьайвал, бахтлу кас я вичин тIвар несилри хуьзвайди.

ЧIехи Гъалибвилин 75 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз Нажмудин Шамхалован уьмуьрдин ва женгинин рехъ къалурзавай гзаф кьадар документар (биографидин къейдер, оборонадин министерстводин центральный архивдин, военный комиссариатдин, КПСС-дин Кьасумхуьруьн райкомдин ва маса идарайрин справкайрин, къуллугъдин рекьяй характеристикайрин копияр) чав рагьметлудан гада, тежрибалу инженер-энергетик – Марат Шамхалова агакьарна. Гьа документрикай чна макъала гьазурдайла менфятни къачуна.

Н. Ш. Шамхалов 1922-йисуз Кьасумхуьрел дидедиз хьана. Школада 9-класс акьалтIарай ам Дербент шегьердин хуьруьн майишатдин техникумдик экечIна. Техникумдин 4-курсунай Нажмудин гуьгьуьллувилелди Советрин Армиядин жергейра къуллугъиз фена. Ина ада Грузинский ССР-дин Телави шегьерда военно-пехотный училищеда кIелна ва 1942-йисан августдин вацра анаг акьалтIарна. Младший лейтенантвилин чин гайи Н. Шамхалов Южный фронтдин 9-армиядин 873-стрелковый полкунин 276-стрелковый дивизиядиз пулеметный взводдин командир яз ракъурна. Гьа сифте йикъарилай ада вич женгинин кар хъсандиз чидай ва алакьдай командир яз къалурна, душмандиз къати ягъунар кьуна. И ерийриз килигна къене асландин рикI авай дирибаш дагъвидал 1942-йисан эхирра пулеметный ротадин командирдин везифаяр ихтибарна. Орджоникидзе шегьер патал кьиле фейи са женгина Нажмудинал хер хьана. Тамам 2 вацран къене ам госпиталда къаткуниз мажбур хьана. 1943-йисан январдин вацра ам вичин везифайрив эгечI хъувуна. Ада регьбервал гузвай рота гьамиша женгерин вилик цIарцIе жедай, ада вичин чешнедалди аскеррик ватанпересвилин гьиссер кутадай.

1943-йисан 7-сентябрдиз Краснодарский крайдин Закатай хутордин патаривай Кубань вацIалай дяведалди элячIунин женгина 4-ротадин командир лейтенант Нажмудин Шамхаловал залан хер хьана. СССР-дин оборонадин министерстводин центральный архивдай хтай справкада кхьенвайвал, «… женгина залан хер хьанатIани, ротадин командир лейтенат Нажмудин Шамхалова женгинин майдан гадарнач, ада подразделение идара авун давамарна. Рота вацIун муькуь патаз акъатайдалай гуьгъуьниз, вич-вичикай квахьнавай командир госпиталдиз тухвана». И викIегьвиляй Н. Шамхаловаз Южный фронтдин 9-армиядин командующийдин 0214/н нумрадин приказдалди Ватандин ЧIехи дяведин 2-дережадин орден гана.

276-стрелковый дивизиядин 9045-нумрадин эвакогоспиталда сагъламвал мягькемар хъувур дагъвиди вичин регьбервал гузвай пулеметный ротадин аскеррихъ галаз душмандиз къати ягъунар кьунин ва женгинин рекьерай виликди финин кар давамарна. Гьина къизгъин женг аватIа, гьана Нажмудин жедай. Са шумудра ада какахьай женгерани жуьрэтлувилер къалурна. 1944-йисан майдин вацра кьадардал гьалтайла чпелай са шумуд сеферда гзаф тир немсерин дестедихъ галаз кьиле фейи какахьай женгина Н. Шамхаловал мад сеферда залан хер хьана. Са вацралай виниз вахтунда ам Кисловодск шегьердин 5412-нумрадин эвакогоспиталда къаткуниз мажбур хьана. Сагъ хъхьайла викIегь дагъвидин къаст фронтдиз хъфин, душман терг авун тир. Амма са шумудра хьайи залан хирер ва сагъламвал зайиф хьун себеб яз командованиди 1944-йисан 20-апрелдиз Н. Шамхалов Дондал алай Ростов шегьерда авай офицеррин составдин резервдин полкуниз ракъурна.

1944-йисан 15-майдиз Н. Шамхалов СССР-дин МВД-дин Яру Пайдах авай 91-нумрадин полкуниз рекье туна. Кьегьал лезги хва Тихорецк шегьерда кардик квай государстводин кьетIен метлеб авай объектар хуьзвай 22-дивизиядин гарнизондин начальниквиле тайинарна.

Гуьгъуьнилай старший лейтенант Нажмудин Шамхалова СССР-дин МВД-дин Армавир, Львов, Стрый, Саибор, Драгобыченский областдин Скале шегьерра гарнизонрин начальник яз къуллугъна. Гьа йисара ада ва адаз табий тир аскерри государстводин важиблу объектар хуьзвай. Мисал яз, Драгобыченский областдин УМВД-дин начальникдин заместитель полковник Дубовойди ганвай справкади шагьидвал ийизвайвал Нажмудин Шамхалова къенепатан кьушунрин 330-полкунин составда аваз 1946-йисан 1-августдилай 1947-йисан 20-январдалди ракьун рекьер хуьнин везифаяр тамамарна.

Ватандин ЧIехи дяведа къалурай жуьрэтлувилерай Нажмудин Шамхаловаз Ватандин ЧIехи дяведин 2-дережадин орден, «Германиядин винел гъалиб хьунай», «Женгера лайихлувилерай» ва маса медалар гана, кьве сеферда Сталинан патай чухсагъул малумарна.

Ватан хуьнин пак буржи намуслудаказ кьилиз акъудна хтай Нажмудин Шамхалович ислягь зегьметдив эгечI хъувуна. 1947-йисан апрелдин вацра ам Кьасумхуьруьн районда авай сельхозбанкдин уполномоченныйвиле тайинарна.

Н. Шамхалова 1962-йисуз СССР-дин Госбанкдин Астрахань шегьерда авай учетно-кредитный техникум «Денежное обращение и кредит» пешекарвал къачуналди акьалтIарна. Санлай къачурла, Н. Шамхалова районда банкдин къурулушда (уполномоченный, старший экономист, управляющийдин заместитель яз) намуслудаказ 40 йисалай виниз кIвалахна.

КПСС-дин Кьасумхуьруьн райкомдин бюродин заседанийрин (райкомдин секретарар тир Разаханован, Фаталиеван къулар алаз) протоколрин выпискайрай ва Дагъустан Республикадин сельхозбанкдин управляющий П. Неберади ганвай къуллугъдин характеристикайрай малум жезвайвал, Нажмудин Шамхаловича вич банкдин къурулушдин кIвалах хъсандиз чидай пешекар, гьахъвал гвай инсан яз къалурна. Гьа са вахтунда, Н. Шамхалова райондин общественный уьмуьрдани активвилелди иштиракна.

Нажмудин Шамхаловича вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз пуд велед (рухваяр – Марат ва Шамхал, руш Диана) хана, хвена, уьмуьрдин шегьредал акъудна, абур ахлакь-низам авайбур, ватанпересар яз тербияламишна.

- Зи дах рагьметдиз фена хейлин йисар ятIани, заз адакай гьич са касни леке къведай гафар рахана ван хьайиди туш, — лугьузва Марат Шамхалова. – И карди чак, адан веледрик, багърийрик шадвални кутазва. Вичин уьмуьр баркалла алаз тухвай дахдал чна дамахни ийизва ва адан экуь къамат рикIера хуьзва.

Хазран Кьасумов

Шикилда: Н. Шамхалов