Алкьвадар Гьасан-эфендидин ругьанийвилин ирс

Яшайишдин, экономикадин, культурадин ва маса рекьерай йигиндаказ виликди физвай, чIал, милли адетар хуьзвай Сулейман-Стальский райондин гьар са югъ, гьар са гьафте лишанлу вакъиайрив, мярекатрив ацIанва. Вичиз гьахълудаказ камалэгьлийрин, арифдаррин макан лугьузвай райондиз ихьтин мярекатар хасни я. Акъатзавай 2021-йисни район патал лишанлу вакъиайрин жигьетдай рикIел аламукьдайди хьана.

И йикъара, 6-декабрдиз, Ибадулагь Гьажимирзоевич Тагьирован тIварунихъ галай райондин культурадин Дворецда «Акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда Алкьвадар Гьасан-эфендидин ругьанийвилин роль» темадай международный конференция кьиле фена. Марифатдин и мярекат лезгийрин зурба алим, халкьдин арада чирвилер, илим чукIурай кас тир Алкьвадар Гьасан-эфендидин 187 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз Сулейман-Стальский райондин имамрин Советдин теклифдалди Дагъустан Республикадин милли политикадин ва динрин крарай Министерстводин регьбервилик кваз ва республикадин Муфтиятдинни Сулейман-Стальский райондин администрациядин куьмекдалди тешкилнавайди тир.

Конференциядин кIвалахда гзаф кьадар делегатри иштиракна. Абурун арада райондин илимдин ва образованидин учрежденийрин, общественный организацийрин, республикадин ва мукьвал тир къецепатан уьлквейрин патай делегатарни авай.

Конференцияда иштиракунин мураддалди Сулейман-Стальский райондиз Къыргъызстандин динрин крарай государственный комиссиядин директор Тойгонбай Абдыкаров ва Къыргъызстандин кьилин муфтий Замир Ракиев атанвай.

Марифатдин мярекатдин гьуьрметлу мугьманрин арада Дагъустан Республикадин милли политикадин ва динрин крарай министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимов, Дагъустандин Муфтийдин заместитель Шамиль Алиханов, Алкьвадар Гьасан-эфендидин тIварунихъ галай музейдин директор Гьуьсейн Гьуьсейнов, Агъул райондин кьил Закир Каидов, Кьурагь райондин кьил Замир Азизов ва Хив райондин кьил Ярмет Ярметов, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов авай. Мярекатдин модератор яз Сулейман-Стальский райондин Кьил Нариман Абдулмуталибов экъечIна.

Конференциядал Алкьвадар Гьасан-эфендидин яратмишунрин ирсинихъ, ада философиядин, тарихдин, поэтикадин, публицистикадин, мусурманрин теологиядин (диндин ученидин), гьакIни адан гзаф патарин (многогранный) марифатдин кIвалахдиз талукь месэлайриз килигна.

Идалайни гъейри, форумдин иштиракчийри диндин къанунрин гьакъиндай къайдаяр ва фикирар, алай аямдин обществодин уьмуьрдин этикадин килигунин тегьерни веревирдна. Санлай къачурла, конференциядин асул метлеб общество руьгьдинни ахлакьдин ва акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гуникай, этнокультурадин жигьетдай вилик тухуникай, алимрин, ругьанийрин ва философрин арада сад-садахъ галаз алакъалу крар авун туькIуьруникай ибарат тир.

Форумдин кIвалах Алкьвадар Гьасан-эфендидин тухумдикай тир Абдулла Гьамидова пак Къуръандай аятар кIелунилай башламиш хьана.

Мярекат ачухунин тебрикдин келимаяр гваз конференциядин иштиракчийрин вилик Сулейман-Стальский райондин Кьил Нариман Абдулмуталибов рахана.

- Гьуьрметлу конференциядин иштиракчияр, азиз тир мугьманар! — лагьана Н. Абдулмуталибова. – Къенин мярекат чи район патал лап важиблу вакъиа я. Ам чна зурба шаир СтIал Сулейманан, цIудралди алимрин, мусурманрин арада чирвилер, илим чукIурай ксарин чилел кьиле тухузва. Абурун арада машгьур Алкадарскийрин тухумди кьетIен чка кьазва. Са рахунни алачиз, Алкадарскийрин тухум неинки Дагъларин уьлкведа, гьакIни Кавказда виридалайни машгьур тухумрикай сад я. И тухумди дуьньядиз ва уьлкведиз Ленинан ордендин ругуд кавалер, Социализмдин Зегьметдин кьве Игит, РАН-дин академик, дуьньядин дережада тIвар акъатнавай алим Абдусалам Гьуьсейнов, тежер хьтин композитор Готфрид Гьасанов, гимияр туькIуьрунин рекьяй сирлу пешекар Генрих Гьасанов, зурба алим-востоковед Амри Шихсаидов, алимар тир Ханмегьамедовар ва гзаф маса машгьур ксар гана. Шадвал кутадай кар ам я хьи, и тухумдин бине эцигайбурукай сад тир Алкьвадар Гьасан-эфендидиз талукьарнавай къенин мярекатдиз адан зурба алакьунриз ва кIвалахриз гьуьрметзавай гзаф кьадар инсанар, алимар, мугьманар атанва. Стха тир Къыргъызстандай мугьманар атунал чун иллаки шад я. Гьуьрмет къалурун яз форумдиз гьа уьлкведин динрин крарай государственный комиссиядин директор Тойгонбай Абдыкаров ва кьилин муфтий Замир Ракиев атанва. Диндинни политикадин месэлайрихъ галаз алатай асирдин 30-йисара къурбандар хьайи гзаф дагъустанвийриз кьвед лагьай ватан хьайи Къыргъызстандиз чун са тIимил вахт вилик фенай. Анаг гзаф гуьрчег уьлкве я, ана чун хушвилелди, гьуьрметлудаказ къаршиламишнай. Идай, гьакIни гьа уьлкведа яшамиш жезвай чи ватанэгьлийрив гьуьрметлудаказ эгечIунай чна мад сеферда абуруз, чи мярекатда иштиракзавай багьа мугьманриз чухсагъул лугьузва. Къенин мярекатда Къыргъызстандай атанвай делегацияди иштиракуни, са рахунни алачиз, кьве уьлкведин арада саналди кIвалахуниз, гьа жергедай яз этнокультурадин дережадани, екедаказ куьмекда. Зун кIевелай инанмиш я хьи, сад-садаз мугьманвилиз атун къенлай кьулухъни давам жеда. Чи халкьаривай девлетлу тарихдалди, фольклордалди, вичиз хас тир лишанрин культурадалди ва адетралди дамах ийиз жеда. Къыргъызриз «Манас», лезгийриз «Шарвили» эпосар ава. Чна ХХ асирдин Гомер СтIал Сулейманал дамахзава, Къыргъызстанди дуьньядиз кьисайрик квай хьтин писатель Чингиз Айтматов гана. КВН къугъуна кьетIен бажарагъ авай «Азия – микс» командади векилвалзавай Къыргъызстандин алай аямдин культурани кьетIенди я. Чаз Къыргъызстандай тир дустар «Шарвили» эпосдин суварикни атана кIанзава, чна квез къведай йисуз Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатован 100 йисан юбилей къейддай суварикни теклифда. Зун кIевелай инанмиш я хьи, чавай гзаф хилерай, гьабурукай яз спортдин, культурадин ва образованидин хилерайни, алакъаяр мягькемариз жеда.

Райондин Кьил Нариман Абдулмуталибова зурба алим Алкьвадар Гьасан-эфендидин форумдин важиблувал мад сеферда къейд хъувуна. Ада лагьайвал, алимдин зегьметрихъ виридуьньядин метлеб ава, абур генани дериндай ахтармишна чирун чарасуз я.

Мярекатдин иштиракчияр Дагъустан Республикадин милли политикадин ва дирин крарай министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимовани тебрикна.

- За фикирзавайвал, Алкьвадар Гьасан-эфендидин гзаф терефрин яратмишунрин ирс ахтармишна чирна акьалтIарнавач, — лагьана Энрик Муслимова. – Гьавиляй за къенин конференция алимдин яратмишунрин кIвалахар талукь дережадиз хкунин жигьетдай кьиле тухузвай сифтегьанбурукай тир мярекат яз гьисабзава. Къецепатан уьлкведин мугьманар себеб яз и форумди международный дережа къачуна. А кар мадни лишанлу я хьи, дерин фикир ва акьул авай чи зурба арифдар- алим Алкьвадар Гьасан-эфендидин яратмишунрин кIвалахар исламдин вири дуьньяда чкIанва, абур шариатдин ва илимдин хазинадик акатзава.

Форумдал Агъул ва Хив районрин кьилер тир Закир Каидов ва Ярмет Ярметовни рахана, абуру Алкьвадар Гьасан-эфендидин зурба бажарагъ ва и мярекатдихъ авай кьетIен важиблувал къейдна.

Алкьвадар Гьасан-эфендидин тIварунихъ галай музейдин директор Гьуьсейн Гьуьсейнова конференциядал «Алкьвадар Гьасан-эфендидин уьмуьр ва кIвалах» темадай гегьенш ва метлеблу доклад авуна. Ам алимдин – арифдаррин кIвалахрал, кьилди къачуртIа, «Диван-ал-Мамнун» философиядинни поэтический кIвалахдал гегьеншдиз акъвазна.

Гьуьсейн Гьуьсейнова форумдин тешкилатчийриз ва иштиракчийриз, Алкьвадрин хуьре Гьасан-эфендидиз КIвал-музей эцигунай мергьеметлувилин «Умуд» фондуниз, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Имам Музамудинович Яралиеваз чухсагъул лагьана.

Музейдин директорди «Диван-ал-Мамнун» ктаб чапдай акъудунай ДР-дин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тIварунихъ галай мергьеметлувилин «Просвещение» фондунизни разивилин келимаяр лагьана.

Алкьвадар Гьасан-эфендидин уьмуьрдин ва чпихъ еке метлеб, фикиррин деринвал, илимда зурбавал авай яратмишунрин кIвалахрин рекьикай конференциядал республикадин общественно-политический «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов, ДГУ-дин профессор Омар Гьуьсейнов, Дагъустандин Муфтийдин заместитель Шамиль Алиханов, Сулейман-Стальский райондин имамрин Советдин председатель Гьасан Амаханов, «Созвездие Алкадари» фильмдин автор, тарихдин «Россия – зи тарих» тарихдин паркунин культурадинни марифатдин отделдин начальник Гуьлера Камилова, шаир Сажидин Саидгьасанов, образованидин управленидин патав гвай информациядинни методический центрадин директордин заместитель Венера Абдуселимова ва маса ксар рахана.

Конференциядал къецепатан уьлкведай атанвай мугьманарни рахана. Къыргъызстандин динрин рекьяй государственный комиссиядин директор Тойгонбай Абдыкарова ва кьилин муфтий Замир Ракиева чеб Алкьвадар-Гьасан-эфендидин яратмишунрин кIвалахрихъ галаз хъсандаказ таниш тирди къалурна, культурадинни марифатдин конференция виниз тир дережада аваз кьиле тухузвайди къейдна.

Чеб хушвилелди кьабулунай ва зурба арифдар Алкьвадар Гьасан-эфендидин форумдиз теклиф авунай мугьманри мярекатдин тешкилатчийриз, райондин Кьил Нариман Абдулмуталибоваз чухсагъул малумарна.

Международный форумдин иштиракчийрихъ элкъвена видеоалакъадин къайдада РАН-дин академик Абдусалам Абдулкеримович Гьуьсейнов рахана.

Форумдин иштиракчийриз гьакIни «Созвездие Алкадари» документальный фильмдай чIукар къалурна.

Райондин Кьил Нариман Абдулмуталибова международный форумдиз атунай ва иштиракунай вири делегатриз чухсагъул лагьана. Ада къейд авурвал, Алкьвадар Гьасан-эфендидин 190 йисан юбилейдин форум мадни виниз тир дережада аваз кьиле тухуда, адаз къемаз гьазурвилер акваз эгечIда. И карда гьар са касдивай вичин теклифар гъиз жеда. Райондин Кьили лагьайвал, мергьеметлувилин «Умуд» ва «Просвещение» фондар культурадинни марифатдин проектрин тереф хуьз гьазур я.

Мярекатдин сергьятра аваз райондин Кьил Нариман Абдулмуталибова Къыргъызстандай атанвай багьа мугьманар тир Тойгонбай Абдыкароваз ва Замир Ракиеваз райондин 90 йисан юбилейдиз талукь яз акъудай ктаб ва маса пишкешарни гана.

Алкьвадар Гьасан-эфендидин тIвар эбеди рикIера амукьдайвал хьун патал адан тIвар Кьасумхуьрел алай центральный мискIиндиз гунин къарар кьабулнава. Форумдилай гуьгъуьниз адан иштиракчияр мискIиндин цлал рикIел аламукьдай доска ачухунин мярекатдиз фена. Мемориальный доска ачухунин гьуьрметдин ихтибар Сулейман-Стальский райондин Кьил Нариман Абдулмуталибоваз, ДР-дин милли политикадин ва динрин крарай министрдин везифаяр тамамарзавай Энрик Муслимоваз ва Къыргъызстандай атанвай мугьманар тир Тойгонбай Абдыкароваз ва Замир Ракиеваз авуна.

Форумдилай ва мискIиндал мемориальный доска ачухайдалай гуьгъуьниз адан иштиракчияр Алкьвадрин хуьруьз фена, абуруз Алкьвадар Гьасан-эфендидин музейда экскурсия тешкилна. Музейдин директор Гьуьсейн Гьуьсейнова абуруз музейдин экспонатрикай, зурба алимдин-арифдардин уьмуьрдин ва яратмишунрин кIвалахдин рекьерикай метлеблу ихтилатар авуна.

Къыргъызстандай атанвай багьа мугьманри музейдин ктабда кхьинар авуна.

Са рахунни алачиз, «Акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда Алкьвадар Гьасан-эфендидин ругьанийвилин ирсинин роль» темадай тухвай международный конференция Сулейман-Стальский райондин культурадин уьмуьрда лишанлу ва рикIел аламукьдай вакъиадиз элкъвенва.

Текст кхьейди ва шикилар ягъайди Хазран Кьасумов я