Динг – нехв гатадай алат

Малум кар я: уьмуьр виликди фирдавай гьар са халкьдин яшайишдин дегишвилер жеда. Месела, са вахтара инсанди яшайишда ишлемишзавай затIар алай вахтунда маса, цIийи затIари эвезда. Куьгьне затIарихъ галаз абурун тIварар къалурзавай гафарни чIалай квахьда. Чун чи халкьдикай рахайтIа, къачун чна «динг» гаф. ЧIехи несилдиз «динг» вуч гаф ятIа, вуч алат ятIа чидатIани, акьалтзавай несилдиз бажагьат чида. Заз динг Испикрин хуьряй ва агъастIалви Алимегьамед Аседулаева вичин кIвале туькIуьрнавай музейдай жагъанай

Динг — нехв ва пурунз гатадай алат тир. Нехв — лезги лежберри лап къадим чIаварилай битмишарзавай техил я, адаз урус гафарганра «чIуру къуьл», «полба» лугьуда. Пурунз — гатун тавунвай, хъуьруьш аламай дуьгуь я. Дингина гатана, тваррин винел алай хъуьруьшар (цIекIвер) алудна, михьдай. Заз чIехибуру ихтилат авурвал, нехв икI гьазурдай: ам каларра аваз, цIай амачир, амма ифенмай тIанурда туна, са юкъуз тадай. ИкI гьазурнавай нехв дингина гатадай. Им зегьмет алай кIвалах тир, гьавиляй хуьруьн рушариз дингиник эвердай, садани «ваъ» лугьудачир. Къуьл кьуцуниз кура-кура вегьез, адал виняй агъуз дингинин таркв гьалчдай. Динг, адет яз, еке кьурук эцигдай. Къавукай куьрсарнавай еб кьуна, дингинал алай рушар дингинин кIарасдин са кьиляй муькуь кьилиз катиз, кьулухъди хъфидай. Дингинин кIарас лингина жедай. Таркв галай кьил гагь цавуз хкаж жедай, гагь виняй агъуз кьуцуниз аватиз, ана авай тваррал гьалч жедай. Дишегьлийри мукьвал-мукьвал сада сад дегишардай. ИкI гатанвай нехв гъилин регъвера регъвена, чIахар ийидай. ЧIахар лезги аш, гьакIни цуру нек (къатух) ядай кIеви хапIа ва лезгийрин рикI алай чIахарин афарар авун патал ишлемишдай.

Гьа икI хъуьруьш аламай пурунз гатана, михьи дуьгуь къачудай.

Совет уьлкве чкIайдалай кьулухъ туьквенра авайди къуьлуьн чIахар тир. Эхиримжи йисара чи туьквенриз «Лезги чIахар» лугьуз нехуьн чIахар акъат хъувуна. Ам СтIал Сулейманан районда гьасил хъувуна ва гьасятда халкьдин арада машгьур хьана. Гьелбетда, гила дингералди а кьадар нехвер гатаз хьун мумкин туш, гьавиляй нехв, дуьгуь электрикдин тадаракрин куьмекдалди ишлемишиз, нез жедай гьалдиз гъизва.

Нехв ва прунз гатадай алат тир дингиникай ихтилат авуналди, заз лугьуз кIанзава хьи, алатай вахтар чи тарих, чи ата-бубаяр фейи рехъ, абуру тухвай уьмуьр я. ГьакI хьайила, къвезмай несилди чи адетар хьиз, вилик девирда яшайишда ишлемишиз хьайи алатарни рикIелай ракъурна к1андач. Чна абур хуьн тавуртIа, чаз гележегдин несилди вуч лугьуда?

Наира Шихнабиева