Зегьмет агалкьунрин бине я

Пешекарри тестикьарзавайвал, и жигьетдай тайин агалкьунар, хъсан нетижаярни жезва. Яни, къецепатай эцигай санкцийри чи уьлкведин, адан кьилдин субъектрин экономика кIватIдай, гьасилзавай продукциядин кьадар тIимил хьунал гъидай чкадал атанач, акси яз, АПК вилик финиз, экономика мягькем хьуниз рум гана. Идан гьакъиндай, кьилди къачуртIа, алатай 2022-йисуз Сулейман-Стальский районда 2594 тонн техил, 27816 тонн емишар, 15940 тонн ципицIар кIватI хъувуни, уьзуьмлухрин, багъларин кьадар артухаруни, хуьруьн майишатдин карханайра кIвалахдин алава чкаяр арадал гъуни ачухдиз шагьидвал ийизва.

Кьунвай майданрал, тIебиатдин шартIарал гьалтайла чи район хуьруьн майишатдин муниципалитетрик акатзава. Агропромышленный комплексдин хиле 2 СПОК, хуьруьн майишатдин 25 кархана, лежбервилинни фермервилин 45 майишат кардик ква. Абурулай алава яз, хуьруьн майишатдин продукция гьасилунал 960-далай виниз арендаторар, 20 агъзурдав агакьна кьилдин ксарин куьмекчи майишатар машгъул я. Абуру уьзуьмчивилин, багъманчивилин, малдарвилин, майвачивилин ва маса хилера намуслудаказ зегьмет чIугвазва. Зегьмет лагьайтIа, агалкьунрин, вилик финин бине я.

И йикъара райондин хуьруьн майишатдин карханайра никIерин эхиримжи гектаррай техилар кIватI хъийизва. ЦIинин йисан бегьер патал шазан зулухъай 737 гектарда, гатфарин магьсуларни 298 гектарда цанвай. (Магьсулдарвиликай рахадайла, ихьтин са карни къейд ийиз кIанзава: райондин дагъдин зонайра ва Гуьнепатан хуьрерин мулкара виликдай техилар цаз хьайи никIер чIурухъанриз элкъвенва. И кардал эхир эцигун лазим я).

Районда общественный мал-къарадиз алафар гьазурунин кIвалахарни хъсан тешкиллувал ва еришар аваз кьиле физва. Векьер неинки уьруьшрай, гьакIни багъларин арайрай, чIурухъан чкайрай, дагъдин зонайрай язава. Икьван чIавалди 26 агъзур тонндилай виниз векъи алаф гьазурнава. Районда самар кIватI хъувунин кIвалахар давам жезва.

Лагьана кIанда, районда 2021-2025-йисара багъманчивал ва уьзуьмчивал вилик тухунин муниципальный программаяр кардик ква. Идан нетижа яз районда менфятлу и хилер йигин еришралди виликдини физва. Гаф кватай чкадал лугьун: Забит Ризванова гьеле 1966-йисуз кхьей «Зун и пата, вун а пата» поэмадин «… ЦипицIлухри кьунва чилер, уьмуьрда векь акъат тавур, Генг багълари кьунва чуьллер, Куьтендин кIуф акат тавур» цIарарай заз жуван хайиди тир райондин къенин «шикилар» аквазва. Вилик йисара цацарини валари кьунвай гуьнерани паласайра къе багълар, уьзуьмлухар хьанва!

Районда гзаф бегьер гудай (интенсивный) багъларин кьадар артухаруниз кьетIен фикир гузва. Пешекарри гьисабзавайвал, ида кIватI хъийидай емишрин кьадар 5-6 сеферда артухардай мумкинвал гуда.

Алай вахтунда районда къене цил авай емишар кIватI хъувунин кIвалахар давамзава. Икьван чIавалди 6000 тонн емишар, идакай яз 3900 тонн хутарни алучаяр, 305 тонн пIинияр, 1420 тонн шефтелар кIватI хъувунва. Санлай къачурла, алай йисуз районда 28000 тонндилай тIимил тушиз емишар кIватI хъувун планламишнава.

Райондин хуьруьн майишатдин карханайри, КФХ-ри ва арендаторри 1959 гектардин уьзуьмлухрани агротехникадин алай вахтунин серенжемар кьиле тухузва. Чаз акурвал, уьзуьмлухра ципицIрин тарифдин бегьер дигмиш жезва. ЦипицIар кIватI хъувунихъ, адет яз, сентябрдин сифте йикъара эгечIда. Карханайра яваш-яваш и кардизни гьазурвилер аквазва. ЦIинин йисуз 16000 тонндилай виниз ципицIар кIватI хъувун гуьзлемишзава.

Недай суьрсетдин хатасузвилин программадихъ галаз кьадайвал, районда «борщдин набордик» акатзавай салан майваяр цанвай майданар (298,7 га картуфар, 2 га келемар, 42 га газарар, 88 га чичIекар, 41 га чугъундурар) артухарнава. Санлай къачурла, алай йисуз салан майваяр цанвай майданар 984 гектардиз барабар я.

Районда теплицайрин майданра помидорар ва маса няметар гьасилунин кIвалахни хъсандиз тешкилнава. Ида агьалияр йисан кьиляй-кьилиз экологиядин жигьетдай михьи тир продукциядалди таъминардай мумкинвал гузва.

Эхиримжи йисара районда халияр цунин рекьяйни еке кIвалах тухузва, йисандавай-суз абурун майданар артухарзава. Районда гьасилзавай къарпузралди ва гатун халийралди неинки чкадин агьалияр, гьакIни къунши районрин ва шегьеррин агьалиярни таъминарзава.

Районда производстводин хилера кIвалахар тешкилнавай ва кьиле физвай гьалар акурла, инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, чилин къадир авай, зегьметдал рикI алай инсанар яшамиш жезвай районди гъиле авай йисни АПК-дин вири хилерай хъсан нетижаяр аваз акьалтIарда.

Хазран Кьасумов