Гзаф терефрин бажарагъ

КIелзавайбуруз малум тирвал, Алкьвадар Гьасан эфендидин къелемдикай чпин метлеб алай девирдани квадар тавунвай «Асари Дагестан» ктаб, гьакI хейлин кьадар тарихдин илимдин маса кIвалахарни хкатна. Алискендера лагьайтIа, вичин чIехи бубадилай ирс яз жуьреба-жуьре илимриз, кIвенкIвечи медениятдиз, хайи халкьдиз вичин эхиримжи нефесдалди пак вафалувал хвена.

Алискендер Абумуслимович 1898-йисуз Куьре округдин Кьасумхуьрел дидедиз хьана. Гьа ина ада сифте чирвилерни къачуна. 1914-йисуз зигьин хци жаванди Бакудин реальный училище гимишдин медалдиз лайихлу хьуналди куьтягьна ва гележегдин чирвилер къачун патал ам Петербургдин политехнический институтдин металлургический факультетдиз гьахьна. Гьеле вич студент тир йисара ада Дагъустандин чилерик квай минералар ахтармишиз хьана. Институтда кIелзавай йисара ам мадни мукьувай урусрин ва Шаркь патан шииратдихъ, машгьур алимрин кIвалахрихъ галаз таниш хьана. А девирда адаз лап девлетлу хсуси библиотекани авай. ЧIехи стха Селим Дуьньядин сад лагьай дяведин вахтунда фронтда телеф хьунихъ галаз алакъалу яз, Алискендер хзандин гъакъиндай къайгъударвал авунин мурад рикIеваз хайи ватандиз хтана.

Дагъустанда Алискендер общественный уьмуьрдин яцIа хьана. Сифте ада Куьре округдин секретарвиле, гуьгъуьнлай председателвиле кIвалахна. И чIавуз округ аваданламишунин кIвалах гегьенш хьана. И жигьетдай сифте агалкьун яз Чирагъ вацIал эцигнавай, вичин яргъивилел 250 метр алай, Кьасумхуьруьн кьве пад сад-садахъ галаз алакъаламишзавай муьгъ къалуриз жеда. А муькъуьз чи йикъарани Алискендеран муьгъ лугьузва.

1924-йисуз А. Алкадарский Махачкъалада республикадин статуправленидин начальниквиле тайинарна. Гьа са вахтунда ам общественный, гьакI илимдинни медениятдин кIвалахдални машгъул хьана. Адан гуьзчивилик кваз республикадин экономика, тIебиатдин ресурсар, Дагъустандин тарих ахтармишунин кIвалахни гегьенш хьана. Иллаки кьетIен фикир А. Алкадарскийди Дагъларин уьлкведин халкьарин месэлайриз гуз хьана. ИкI, 1928- йисуз, адан регьбервилик кваз, республикада инсанрин перепись кьиле тухвана. А переписда Советрин властдин 10 йисан девирда Дагъустанда кьиле фенвай дегишвилер керчекдиз къалурнавай.

Яргъал йисара А. Алкадарскийди машгьур алимар тир С.М.Омаровахъ, Р.М.Мегьамедовахъ ва масабурухъ галаз санал Дагъустандин тарихдин, чIалан ва литературадин Институтда илимдин къуллугъчи яз кIвалахна. Ада вич халкьдин фольклор ва Дагъустандин латература дериндай чидай кас яз къалурна. Сифте яз Алискендера СтIал Сулейманан шиирар цIарба-цIар урус чIалаз таржума авунвай.

1936-йисуз Ленинграддин географический обществоди заказ гуналди, А. Алкадарскийди къецепатан уьлквейрай къвезвай туристар патал Дагъустандин туриствилин 17 маршрутдиз талукь делилар чапдиз гьазурнай. Гьайиф хьи, кьилиз акъатнавай и важиблу кIвалах басма ийиз хьаначир. И кардин себебни ам тир хьи, 1938-йисуз Алискендер Алкадарский дустагъ авуна ва адал «халкьдин душман» лагьай леке атана. Алкадарскийдин къелемдикай хкатай хейлин кьадар макъалаяр Дагъустандин илимдин центрада чи йикъарани ама. 1956-йисан 30-майдиз СССР-дин Верховный суддин Военный коллегияди 1939-йисан 20-октябрдиз Кеферпатан Кавказдин военный округдин Военный трибуналди кьабулай приговор дуьзди туширди, Алкадарский Алискендер Абумуслимовичак са тахсирни квачирди къейдна, адан тIварцIелай «халкьдин душман» лагьай леке алудна.

Гьуьсейн Гьуьсейнов, Алкьвадар Гьасан-эфендидин музейдин директор.