Бахтунинни гьуьрметдин къужахда

Зазни 1700-далай виниз майишатар авай, 4000 кас ягьалияр яшамиш жезвай Эминхуьр ала, багьа ва кIан я. Яшайишдинни экономикадин рекьерай вилик фенвай, халис шегьердиз ухшар хьанвай хуьруьн кьилин девлет, гьелбетда, ана яшамиш жезвай инсанар, гьуьрметлу хизанар я.

«Кьилди къачур са хизандин бахтуникай санлай уьлкведин бахт арадал къвезва», — РФ-дин Президент Владимир Путина лагьай и гафар рикIе аваз, и йикъара зун Эминхуьруьн поселенидин администрациядин кьил Сабир Юзбегован патав фена, адаз зи фикир хуьруьн гьуьрметлу са хизандикай газетдиз макъала кхьин тирди лагьана.

- Им лап четин кар я, журналист, — лагьана С. Юзбегова. – Дагъдин зонадай эвичIнавай 6 хуьруьн – Ялцугърин, Хутаргърин, ХипитIрин, ЦицIерин, Кьианрин ва Бигеррин жемятар са хизан хьиз дуствилелди, гьуьрметлудаказ яшамиш жезвай хуьряй гьи хизандин тIвар кьан, гьидан-такьан?

Лугьудайвал, юкIвар-чипIер гзаф ягъайдалай гуьгъуьниз, чун зегьметдин ветеран, хуьруьн агъсакъалрин Советдин член, «Хутаргъар» ва «Хутаргъвияр» ктабрин автор Исмаил Яралиевич Агьмедован хизандикай кхьидай фикирдал атана.

- Исмаил Яралиевичан хизан гьар са рекьяй гзафбуруз чешне я, — давамарна Сабир Юзбегова. – Хуьре кьиле тухузвай баркаллу гьар са кардик и хизанди еке пай кутазва. Низамдин, ахлакьдин рекьерайни туькIвей хизан я. Мадни, Исмаил Яралиевич ва адан уьмуьрдин юлдаш Перизат Гьажибеговна арада гьуьрмет-хатур, кIанивал аваз санал яшамиш жез мукьвара «къизилдин мехъер» — 50 йис тамам хьунни къейд авуна. Тарифлу хизан я, тамам очерк кхьидай.

Хуьруьн поселенидин администрациядин работникарни галаз чун Агьмедоврин чIехи ва гьуьрметлу хизандиз мугьман хьана. Мугьманперес и хизанда диде-бубадин, гадайринни сусарин ва хтулрин арада авай хуш рафтарвал, алакъа акурла, чазни шад хьана: гьакъикъатдани, ихьтин хизанар гьар са хуьруьн, райондин, санлай обществодин бине ва девлет я.

Милли хуьрекрив ва атирлу чаярив дуьзмишнавай столдихъ ацукьна, чна Исмаил ва Перизат Агьмедоврихъ, абурун веледрихъни хтулрихъ галаз яргъалди ихтилатар авуна, хъуьруьн-зарафатдизни вахт амукьна.

Малум хьайивал, Исмаил 1952-йисан 10-октябрдиз Хутаргърин хуьре Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, гзаф йисара 17-партсъезддин тIварунихъ галай колхозда малдарвиле кIвалах авур Яралидин ва саки 50 йисуз колхозда ва гуьгъуьнлай «Аламишинский» совхозда рабочивиле кIвалах авур Аятхалуман хизанда дидедиз хьана, ада 6 велед авай чIехи ва гьуьрметлу хизанда тербия къачуна.

9-классдал кьван Исмаил Агьмедова Хутаргърин школада кIелна, 1969-йисуз Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школада 10-класс акьалтIарна.

1970-1972-йисара Исмаила Советрин Армиядин жергейра ГДР-да къуллугъна.

ГъвечIи чIавалай чилин къадир аваз ва зегьметдал рикI алаз чIехи хьайи Исмаила гуьгъуьнлай Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт акьалтIарна, вичин зегьметдин рехъ «Зардиянский» совхозда уьзуьмчивилин бригададин бригадирвиле кIвалах авунилай башламишна. Кьиле жегьил, амма вичин кIвалах хъсандиз чидай пешекар акъвазай бригадади гьа сифте йисуз 91 гектардин уьзуьмлухрай 1000 тонн ципицIар кIватI хъувуна.

1979-йисалай та совхоз чкIай 2012-йисалди Исмаил Яралиевича «Аламишинский» совхозда уьзуьмчивилин бригададин бригадирвиле (и йисара бригадади саки 100 гектарда цIийи уьзуьмлухар кутуна), хатасузвал хуьнин рекьяй инженервиле ва эхиримжи 16 йисузни совхоздин профсоюздин комитетдин председателвиле намуслудаказ зегьмет чIугуна.

1973-йисан 16-декабрдиз Исмаила ва ялцугъви Гьажибеган руш Перизата чпин рикIер, сирер ва муьгьуьббат сад авуна, эвленмиш хьана. Перизат Агьмедовадин уьмуьрдин ва зегьметдин рехъни, ада вичи лугьузвайвал, адетдинди я. Ада Эминхуьруьн (гьа йисара – Аламишедин) юкьван школа акьалтIарна, гзаф йисара хуьруьн гамарни халичаяр храдай фабрикада кIвалахна.

- Гзаф хъсан, кIвалах авай, авур кIвалахди шадвал кутадай йисар тир, — суьгьбетдик экечIзава Перизат Гьажибеговна. – Хуьруьн кьилихъ галай фабрикадин чIехи дараматда 50-дав агакьна дишегьлийри зегьмет чIугвазвай, абурун чIехи пай жегьил рушарни сусар тир. Чна «Сафар», «Тапанча», Ахцегь-чешне», «Миграгъ чешне», «Цуьквер-чешне», «Пуд фурар», «Табасаран», «Хварасан», «Дербент чешне» ва маса чешнейрай халичаяр хразвай. Чи гамарни халичаяр гьатта къецепатан уьлквейрани машгьур тир, гьикI лагьайтIа, чна хразвай гамар, асул гьисабдай, экспортдиз ракъурзавай. Жуван хизан хьайилани, за 5-6 йисуз гамар хрунин кIвалах кIвалени давамарна.

Эхиримжи вахтара, гзаф маса чкайра хьиз, Лезгистандин хуьрерани халкьдин и сеняткарвал квахьуни, къенин йикъара гамар храдай устIарар амукь тавуни, жегьил несилдиз гамарни халичаяр храз чир тахьуни Перизат Гьажибеговнадин гуьгьуьлар хазва, ада и кардин гьайиф чIугвазва.

- Къе туьквенрай маса гузвай 20 паласадихъни за жуван гъилералди храй са гам гудачир, — лугьузва ада.

Къе Исмаил Яралиевич ва Перизат Гьажибеговна лайихлу песияда ава, кIвалин, майишатдин крарал машгъул я.

РикI алаз «Яшар Аллагьдилай, кьуьзуьвал жувалай аслу я» гафар тикрардай Исмаил Агьмедов гьамиша къайгъуйрин яцIа авай кас я. Эминхуьруьн агъсакъалрин Советдин член, жегьилрин несигьатчи яз, ада еке кIвалах тухузва. Адаз Эминхуьруьз эвичIнавай вири хуьрерин тарихни, бубайрин хъсан адетарни хъсандиз чида. ИкI, И. Агьмедова 2019-йисуз Махачкъалада, «Мавел» ООО издательствода, «Хутаргъар» тIвар алай ктаб чапдай акъудна, ктабда хуьруьн тарихдикай, мулкарикай, булахрикай (абур Хутаргъа 32 авай), тухумрикай, адетрикай, агьалийрин яша-йишдикай, милли хуьрекрикай, Ватандин ЧIехи дяведа иштиракай хуьруьнвийрикай итижлу кхьинар, делилар ава.

Исмаил Яралиевича гуьгъуьнлай акъудай «Хутаргъвияр» ктабда и хуьруьн саки 100 касдин уьмуьрдинни зегьметдин рекьерикай кхьенвай куьруь очеркар гьатнава.

- За кхьенвай ктабар зи веледри, хтулри рикI алаз кIелзава, — лугьузва Исмаил Яралиевича. – Абуруз хуьруьн тарих хуралай чир хьанва. Ида, са шакни алачиз, жегьил несил чи тарихдал, бубайрин адетрал рикI алаз чIехи хьуниз куьмек гуда. Зи ктабар хуьруьнвийрин кIвалерани ава.

Чахъ галаз Агьмедоврин кIвализ Эминхуьруьн библиотекадин заведующий Алла Буржалиевани атанвай.

- Исмаил халу чи библиотекадин Советдин членни я, ада чаз кIвалахда еке куьмек гузва, библиотекадиз вичин ктабарни багъишнава, — лугьузва Алла Буржалиевади. – Библиотекада лезгийрин машгьур писателринни шаиррин юбилеяр къейддайла, чIал ва адетар хуьниз талукь мярекатар кьиле тухудайла, ада активвилелди иштиракзава, библиотекадин кIелзавайбуруз меслятар къалурзава, Ватандиз, чи бубайрин адетриз вафалу хьуниз, дидед чIал хуьниз эвер гузва.

И хизанда мугьманвиле авайла чна кьатIана хьи, Исмаил Яралиевичаз ва Перизат Гьажибеговнадиз бахтлувал гузвай асул чешме туькIвей хизан, ферли веледар ва хтулар я. Диде-бубади 5 велед – 4 гадани 1 руш – хана, хвена, тербияламишна, уьмуьрдин шегьредал акъудна.

Агьмедроврин чIехи гада Малика яргъал йисара Сургут шегьерда жуьреба-жуьре карханайра охранада кIвалахна. Сургут шегьерда яшамиш жезвай муькуь гадаяр тир Вагифа (капитандин чинда аваз) ва Вадима УФСИН-дин къурулушда кIвалахна, алай вахтунда пенсияда ава.

Руш Дианани вичин хизан галаз Сургут шегьерда яшамиш жезва. Майил вичин хизанни галаз Эминхуьре ава, майишатдин кIвалахрал машгъул я.

Исмаил ва Перизат Агьмедовриз 13 хтулди рикIин шадвал, кIубанвал гузва.

- Чна чи хизандилай, веледрилай тариф авун туш, чи хизанда сада-садан кефи хун, векъи гаф лугьун чидай крар туш, — лугьузва Перизат Гьажибеговнади. – Чи хизанда сад-садахъ галаз «чан дах», «чан диде», «чан руш, свас» лугьуз, рахазва, чи гадайрин кьве свас маса миллетрин векилар я. Чна абурузни хизандин рафтарвилер, милли адетарни хуьрекар чирнава. Лап хъсандиз чир хьанвачтIани, сусарни чахъ галаз алакьзавайвал лезги чIалал рахазва.

… Чун Агьмедоврин чIехи ва гьуьрметлу хизанда хьайи кьвед-пуд сятдин вахт акуна-такуна, са легьзе хьиз, акъатна фена. И хизандикай за гуьгъуьнин йикъара са шумуд касдивай чпин фикирар лугьун тIалабна. Яргъал йисара и хизандихъ галаз дуствилин алакъаяр авай Абдуразакь Закаржаева, «Аламишинский» совхозда директор яз кIвалах авур Сейфудин Маллаева, агроном Алимет Аллагьвердиева, Къафлан Османова, ДР-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работник Алимирзе Агъамирзоева, хуьруьн АСП-дин пешекар Къизилгуьл Мегьамедовади ва масабуру чаз и хизандикай, кьилди Исмаил ва Перизат Агьмедоврикай хуш, разивилин келимаяр лагьана. Им гьар са кас, хизан патал еке бахт я. Эхь, Низами Генжевиди лагьайвал, и хизан «бахтунинни гьуьрметдин къужахда ава».

Куь хизанда бахт, гьуьрмет, берекат мадни артух хьурай, гьуьрметлу Агьмедоврин хизан»!

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член